Mùa xuân, lại lo bệnh quai bị

Quai bị là một bệnh thường gặp trong cộng đồng nước ta. Quai bị là một bệnh truyền nhiễm cấp tính, có thể dễ lây lan cho nhiều người, đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên trong khu vực có người bệnh quai bị. Bệnh quai bị thường xảy ra vào mùa đông - xuân. Đường lây truyền bệnh là không khí qua đường hô hấp và có thể có một số biến chứng nguy hiểm cho người bệnh.

Tuyến nước bọt​

Bệnh quai bị xuất hiện do đâu?

Bệnh quai bị do một loại virut gây nên thuộc họ Myxovirus. Nguồn lây bệnh quai bị là người đang mắc bệnh quai bị lây cho người lành chưa có kháng thể chống virut quai bị. Bệnh quai bị khởi đầu là viêm tuyến nước bọt (tuyến mang tai). Kể từ khi virut quai bị vào cơ thể cho đến khi có triệu chứng lâm sàng đầu tiên, thời gian kéo dài khoảng từ vài ba tuần lễ. Đây là giai đoạn ủ bệnh. Sau thời kỳ ủ bệnh là xuất hiện sốt cao đột ngột, có thể thân nhiệt lên tới 38 - 39oC, kèm theo đau đầu, mệt mỏi toàn thân, chán ăn, ngủ kém. Với các triệu chứng này ở giai đoạn đầu của bệnh (giai đoạn tiên phát) có thể nhầm với một số bệnh khác như viêm họng, xoang, phế quản cấp tính. Sau khi sốt cao kéo dài từ 1 - 3 ngày thì tuyến nước bọt bị sưng to. Đầu tiên là sưng một bên, sau vài ngày tiếp tục sưng tuyến nước bọt còn lại.

Biến chứng khi bị quai bị điều trị không đúng

Viêm tuyến nước bọt: Đặc điểm của sưng tuyến nước bọt là sưng 2 bên thường không đối xứng. Một số người bệnh do tuyến nước bọt sưng lên rất to làm cằm, cổ bạnh ra gây biến dạng cả bộ mặt. Da vùng tuyến nước bọt sưng, căng, bóng, không đỏ, nhưng khi sờ vào vùng da đó thấy nóng và bệnh nhân kêu đau. Có 3 vị trí đau điển hình của bệnh quai bị trong dấu hiệu viêm tuyến nước bọt là góc thái dương - hàm, điểm mỏm xương chũm và góc xương hàm dưới. Nhiều bệnh nhân vì đau nên khó nhai, khó nuốt. Sốt thường kéo dài trong vòng 10 ngày, sau khi hết sốt thì hiện tượng sưng tuyến nước bọt cũng giảm dần. Đặc điểm nổi bật của viêm tuyến nước bọt do virut quai bị là không bị hóa mủ (trừ khi có bội nhiễm thêm vi khuẩn khác, một đặc điểm rất cần được lưu tâm trong chẩn đoán bệnh quai bị.

Viêm tinh hoàn: Viêm tinh hoàn do virut quai bị thường hay gặp nhất ở lứa tuổi đang dậy thì và cả lứa tuổi trưởng thành. Có khoảng từ 10 - 30% bệnh nhân kèm theo viêm tinh hoàn. Đặc điểm nổi bật của viêm tinh hoàn là thường xảy ra một bên, tỷ lệ viêm tinh hoàn 2 bên gặp ít hơn. Sau khi viêm tuyến nước bọt từ 5 - 7 ngày thì xuất hiện viêm tinh hoàn. Bệnh nhân thấy xuất hiện sốt trở lại, đôi khi thân nhiệt còn tăng hơn lúc ban đầu của viêm tuyến nước bọt. Tinh hoàn sưng to, đau. Khi sờ vào tinh hoàn thấy mật độ chắc và nhìn thấy da bìu bị phù nề rõ rệt, căng, bóng, đỏ. Ngoài ra có thể xuất hiện kèm theo viêm mào tinh hoàn, viêm thừng tinh hoàn, thậm chí xuất hiện tràn dịch màng tinh hoàn trong những trường hợp bệnh nặng. Bệnh viêm tinh hoàn kéo dài từ 3 - 5 ngày thì hết sốt. Tinh hoàn cũng giảm dần độ sưng nề và giảm đau cho đến 3 - 4 tuần lễ sau đó mới hết sưng, đau hẳn.

Viêm tinh hoàn gây hậu quả teo tinh hoàn: Muốn biết có bị teo tinh hoàn hay không phải theo dõi khoảng vài tháng mới có thể chắc chắn. Cũng không nên lo lắng quá về bệnh của mình bởi vì tỷ lệ teo tinh hoàn do virut quai bị gây ra rất thấp, cũng chỉ khoảng 0,5% mà thôi. Nếu teo tinh hoàn một bên thì mọi chức năng của tinh hoàn còn lại vẫn hoạt động bình thường, nhưng khi đã bị teo cả 2 bên tinh hoàn thì sẽ ảnh hưởng lớn đến hoạt động sinh dục và sinh sản.

Viêm buồng trứng: Ngoài biến chứng viêm tinh hoàn ở nam giới thì ở nữ giới khi bị quai bị cũng có thể bị viêm buồng trứng tuy rằng chiếm tỷ lệ thấp hơn.

Viêm tụy, viêm não, viêm màng não cũng có thể gặp trong bệnh quai bị nhưng không nhiều. Mặc dù những bệnh này gặp trong viêm quai bị là thấp nhưng rất nguy hiểm, có thể đe dọa đến tính mạng của người bệnh nên cần hết sức cảnh giác.

Phòng bệnh quai bị

Cần cách ly người bệnh ít nhất 10 ngày không tiếp xúc với đối tượng có nguy cơ cao như lứa tuổi thanh thiếu niên, tránh lây cho người lành. Đối với đối tượng có nguy cơ cao (thanh, thiếu niên; người chưa có miễn dịch chống virut quai bị), cần tiêm vaccin phòng bệnh.

PGS.TS. TTƯT. Bùi Khắc Hậu
Nguồn: Sức khoẻ & Đời sống