Sự phát triển vượt bậc của trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trong ngành xuất bản, đặc biệt là lĩnh vực sáng tác văn học. Những công cụ như ChatGPT, Claude hay Gemini cho phép bất kỳ ai cũng có thể tạo ra một câu chuyện chỉ với vài dòng hướng dẫn. Nhưng câu hỏi lớn đang được đặt ra là: Liệu dùng AI viết truyện có khiến thế hệ tác giả mới trở nên “lười biếng”? AI: Công cụ hỗ trợ hay chiếc nạng sáng tạo? AI được xem là bước tiến công nghệ vượt bậc, giúp tối ưu hóa năng suất và hỗ trợ sáng tác. Tuy nhiên, với thế hệ mới – những người trẻ đang bước vào hành trình viết lách – AI lại tiềm ẩn nguy cơ bào mòn khả năng sáng tạo thực sự. Trước đây, để viết được một truyện ngắn Việt Nam, các tác giả phải quan sát, chiêm nghiệm, đọc và viết liên tục. Quá trình ấy giúp họ hình thành tư duy kể chuyện, rèn luyện ngôn ngữ và phát triển cảm xúc cá nhân. Nhưng với AI, họ có thể dễ dàng “ra lệnh” cho máy móc viết hộ mọi thứ – từ cốt truyện, nhân vật đến lời thoại, thậm chí cả kết luận. Việc phụ thuộc quá nhiều vào AI có thể làm giảm sút khả năng tự học, tự viết, khiến người viết trở nên ỷ lại và thiếu rèn luyện thực tế. Sự khác biệt giữa luyện viết và tiêu dùng nội dung Viết lách vốn là một quá trình luyện tập lâu dài, nơi mỗi câu chữ được trau chuốt bằng kinh nghiệm sống và góc nhìn cá nhân. Một nhà văn Việt Nam thực thụ không chỉ viết để kể chuyện, mà còn viết để hiểu bản thân và phản ánh xã hội. Khi AI trở thành công cụ “giao bài tập”, người viết trẻ có xu hướng tiêu dùng nội dung thay vì sáng tạo nội dung. Họ có thể mất dần kỹ năng phân tích nhân vật, xây dựng tình tiết, hoặc khai thác chiều sâu tâm lý – những yếu tố quan trọng trong bất kỳ truyện ngắn Việt Nam nào. Điều đáng lo ngại hơn là sự lệ thuộc vào AI khiến người viết không còn nhu cầu cải thiện bản thân. Thay vì viết dở rồi sửa – một hành trình gian nan nhưng quý giá – họ chọn viết nhanh và phẳng lặng. Thế hệ mới cần AI hay cần chính mình? Không thể phủ nhận rằng AI có thể hỗ trợ đắc lực cho quá trình sáng tác, nhất là ở giai đoạn phác thảo ý tưởng, gợi mở cấu trúc hoặc kiểm tra lỗi văn bản. Nhưng nếu quá tin tưởng vào nó, người viết sẽ đánh mất chất riêng, phong cách cá nhân – thứ tạo nên bản sắc của mỗi nhà văn Việt Nam. Sáng tạo là hành trình cá nhân hóa, và văn chương càng không thể là sản phẩm đại trà do máy móc tạo ra. Những truyện ngắn Việt Nam được yêu thích thường mang đậm dấu ấn người viết – từ lời văn, cách xây dựng thế giới đến thông điệp nhân sinh. Nếu thế hệ mới không được “va chạm” với quá trình tự viết, sai, học và viết lại, họ sẽ trở thành những người tiêu thụ ý tưởng thay vì nhà sáng tạo thực sự. Làm thế nào để dùng AI mà không lười biếng? Thay vì để AI viết thay, người viết trẻ nên: Dùng AI để gợi mở ý tưởng, không thay thế hoàn toàn phần viết chính Viết bản nháp thủ công trước khi thử nghiệm chỉnh sửa bằng công cụ AI Đọc và phân tích truyện của các nhà văn Việt Nam để học hỏi ngôn ngữ đời thực Tham gia các cộng đồng sáng tác để nhận phản hồi từ con người, không chỉ từ máy AI nên là trợ lý, không phải “tác giả ma”. Tác phẩm văn học vẫn cần hơi thở, chiều sâu và linh hồn – những yếu tố mà công nghệ chưa thể sao chép được. Kết luận AI là một công cụ mạnh mẽ, nhưng sự lạm dụng nó trong sáng tác có thể vô tình tạo nên một thế hệ nhà văn thiếu rèn luyện, thiếu bản sắc và lệ thuộc vào máy móc. Nếu không nhận thức rõ vai trò của mình trong quá trình sáng tạo, người viết trẻ có thể đánh mất cơ hội phát triển thành những nhà văn Việt Nam có thực lực. Dùng AI không phải là sai, nhưng dùng nó như một cái cớ để “lười biếng” chắc chắn sẽ khiến văn chương Việt Nam mất đi một phần sinh khí quý giá. Để các truyện ngắn Việt Nam tiếp tục phát triển với chiều sâu và cảm xúc thật, chính con người – chứ không phải máy móc – phải là người giữ vai trò trung tâm.
