Tranh luận: Dạy con yêu tiếng Việt?

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

MÌnh vô cùng muốn con mình giỏi tiếng Việt. Khi nào thành thạo tiếng Việt rồi thì mới học tiếng nước khác. Tiếng mẹ đẻ vẫn là quan trọng nhất, là niềm tự hào của mỗi dân tộc.

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

xu hướng phát triển của xã hội là thế. dù muốn bé nói tiếng việt tốt mà chúng ta vẫn cho bé đi học tiếng anh đó thôi. nực cười nhiều bà mẹ nói chuyện bình thường cũng bằng tiếng anh với con. để làm gì vậy, tiếng anh chỉ là công cụ thôi mà

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

Tiếng "Tây" không làm sang tiếng Việt


Hiện nay, trong xã hội ta dường như đã hình thành nên một tầng lớp những người nói một thứ tiếng Việt khá khó hiểu đối với đại bộ phận dân chúng. Đó là một thứ tiếng Việt mà từ cách phát âm đến cách dùng từ, thậm chí cả các kết cấu ngữ pháp đều mang dáng dấp của một ngôn ngữ pha trộn, đặc trưng cho thứ tiếng Việt chuyển tiếp của những người nước ngoài đang học tiếng Việt, hay những Việt kiều rời Việt Nam từ nhỏ, khi tiếng Việt của họ chưa được định hình vững chắc hoặc do lâu năm sống ở nước ngoài nên quên một số quy tắc hoặc từ ngữ của tiếng Việt. Cái thứ tiếng Việt của họ nhiều khi nghe lơ lớ, nửa tây nửa ta nên thường gây khó khăn cho người dân bình thường.

Sẽ chẳng có gì đáng nói, nếu đó là những người nước ngoài thực sự hoặc là những Việt kiều thực sự, vì người Việt ta vốn có lòng vị tha, lại rất coi trọng những người nước ngoài biết nói tiếng Việt, một thứ tiếng mà ngay cả người Việt cũng cho là khó học. Nhưng đằng này, họ lại là người Việt chính hiệu, không những thế cái thứ tiếng Việt pha tạp đó lại được sử dụng ở những nơi mà lẽ ra, nó phải được thể hiện dưới dạng chuẩn mực nhất và trong sáng nhất – đó là trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Thực ra, một cách không chính thức, tất cả chúng ta vẫn thường xuyên sử dụng những thứ ngôn ngữ pha tạp mà các nhà khoa học gọi là các thứ tiếng xã hội hay biệt ngữ. Tiếng xã hội hay biệt ngữ là một thứ ngôn ngữ được tạo ra và sử dụng trong một phạm vi hẹp, trong khuôn khổ của các nhóm hay tầng lớp xã hội, tức những người có quan hệ công việc hàng ngày với nhau, ví dụ như trong các nhóm học sinh, sinh viên, giáo viên, lái xe, bộ đội, hoặc trong giới buôn lậu, tiêm chích, trộm cắp, v.v… Trong các thứ tiếng xã hội đó, chúng ta có thể nhận thấy sự pha trộn những yếu tố chuẩn với những yếu tố lệch chuẩn. Các yếu tố lệch chuẩn có thể là những từ ngữ bình thường, vẫn tồn tại trong ngôn ngữ toàn dân, nhưng được sử dụng với ý nghĩa khác, ví dụ: “phao” (= tài liệu chuẩn bị sẵn được đưa vào phòng thi để quay cóp); “nộp tiền ngu” (= nộp lệ phí thi lại), “đứt cước” (= hỏng việc hay thất bại). Đó có thể là những từ ngữ mới, do các nhóm xã hội đó tự tạo ra, ví dụ: “xê” (= một chỉ vàng), “xao li” (= nói dối, nói láo); “sọi” (= một nghìn đồng). Đó còn là những từ hay tên gọi được làm biến dạng đi theo những quy ước của các nhóm xã hội, ví dụ: “Cô Loan” (= Đài Loan), “vitamin E” (đàn bà), “vitamin T” (= tiền), “Trần Văn Chuồn” (= chuồn, bỏ đi). Nhưng đó cũng có thể là những yếu tố tiếng nước ngoài được đưa vào lời nói nhằm tạo nên những hiệu quả giao tiếp nào đó hoặc để che đậy những nội dung bí mật mà chỉ những người “trong cuộc” mới giải mã được. Một học sinh học tiếng Pháp, trong khi nói chuyện với bạn bè của mình, có thể sử dụng một thứ tiếng Việt “bồi” kiểu như: “Chốn biu rô” (chốn văn phòng), hay “Toa với moa kết nghĩa ami” (Mình với cậu kết bạn với nhau) mà không bị phản đối gì vì trong nhóm bạn bè của mình, đó là thứ ngôn ngữ “của nhà làm”, ai cũng hiểu được. Tương tự, một học sinh học tiếng Anh có thể dùng xen những từ như nâu (không), gơn (cô gái), đai (chết), xì tai (phong cách), xêm xêm (gần như nhau) trong các câu nói của mình khi nói chuyện với bạn cùng học mà người nghe vẫn chấp nhận vì đấy là cách để bạn bè cùng trang lứa vui đùa với nhau.

Tuy nhiên, đối với những người “ngoại đạo” thì cách nói pha trộn như vậy thường gây phản cảm vì người ta không hiểu, hoặc cho đó là thứ ngôn ngữ lai căng hay một thứ tiếng lóng bí mật và đáng ngờ. Vì vậy, một cách tự nhiên, trong ý thức của xã hội, tiếng Việt sử dụng trên các phương tiện thông tin đại chúng thông thường phải là thứ tiếng Việt của toàn dân, một thứ tiếng Việt phổ thông, trong sáng để ai cũng có thể hiểu được. Hơn nữa, trong văn hóa của người Việt Nam, nếu một người trẻ tuổi sử dụng một câu tiếng Việt “bồi” kiểu “Nâu vấn đề.” (Không có vấn đề gì) trong khi nói chuyện với người hàng trên như ông bà, bố mẹ thì sẽ bị cho là vô lễ, thiếu giáo dục.

Ây thế nhưng, trên các phương tiện thông tin đại chúng của ta, có rất nhiều yếu tố lệch chuẩn mang tính chất nước ngoài và đặc trưng cho các thứ tiếng xã hội. Việc sử dụng các yếu tố lệch chuẩn trước hết thể hiện ở cách phát âm các tên gọi nước ngoài. Một điều rất dễ nhận thấy là nhiều tên gọi nước ngoài vốn đã được định hình từ bao nhiêu năm nay, đã được xã hội chấp nhận và sử dụng rộng rãi trong tiếng phổ thông, bỗng nhiên bị một số phát thanh viên “sửa lại” theo cách phát âm của một thứ tiếng nào đó mà phát thanh viên đó biết. Và thế là những tên gọi này không còn chuẩn mực nữa, vì người biết tiếng Anh thì phát âm chúng theo kiểu tiếng Anh, người biết tiếng Pháp thì phát âm theo kiểu của tiếng Pháp: Thủ đô Luân Đôn của nước Ạnh cứ được phát âm là Lân Đần, thủ đô Mátxcơva của nước Nga, lúc thì phát âm là Mốtxcâu, lúc lại phát âm là Mốtxcơva; thủ đô Pari của Pháp nhiều lúc được phát âm thành Peơruýtxơ; nước Ítxraen có người cứ đọc thành Ítxroaoeo. Ngay như nước Xinhgapo cạnh ta, lúc thì được đọc là Xinhgapua, có lúc lại đọc thành Xanhgapo. Sự lệch chuẩn không chỉ diễn ra trong ngôn ngữ nói mà cả trong ngôn ngữ viết. Chỉ xin nêu một ví dụ: Hiện nay, phần lớn người Việt không biết viết tên nước Xinhgapo thế nào cho đúng. Điều đó có lẽ cũng chẳng có gì là lạ vì trên báo chí, người ta cũng viết rất lung tung: lúc thì viết là Xingapo, lúc thì viết là Singapo, lúc khác thì lại là Singapore hoặc Xinhgapo. Điều đáng ngạc nhiên là những hiện tượng lệch chuẩn như vậy chẳng có ai thấy cần phải sửa đổi hay phê phán.

Nếu như việc phát âm lệch chuẩn gây nên cảm giác về sự lai căng của ngôn ngữ thì việc sử dụng những từ ngữ nước ngoài được đưa vào một cách không chính thức lại tạo ra cảm giác về sự khó hiểu của ngôn ngữ. Chẳng hạn, khi nghe câu: ”Họ có nhiều phaxilitix hơn chúng ta.” thì có thể đoán trước được là đại đa số khán/thính giả của đài truyền hình Việt Nam không hiểu từ phaxilitix (t. Anh: facilities = những tiện nghi) nghĩa là gì, bởi vì đó là từ được vay mượn không chính thức vào tiếng Việt và chỉ có những người biết tiếng Anh mới hiểu được ý nghĩa của nó. Thế mà không có ai giải thích cho người nghe về ý nghĩa của từ này, cứ như thể tất cả các khán/thính giả Việt Nam đều thông thạo tiếng Anh vậy. Bởi thế, đối với một khán giả bình thường, đó là một thứ ngôn ngữ hoàn toàn giống như tiếng lóng của một nhóm xã hội nhất định mà khi nghe, người ta vẫn thường liên tưởng tới mục đích che đậy những nội dung bí mật nào đấy, nên thường gây nên ác cảm ở những người nghe không nằm trong nhóm xã hội đó. Hiện tượng vay mượn không chính thức nhưng lại sử dụng tràn lan các từ ngữ nước ngoài trong các lĩnh vực như âm nhạc, thể thao, giải trí… trên các phương tiện thông tin đại chúng ở ta đang tạo ra những thứ tiếng xã hội khá lộn xộn và cũng đang gây nên những phản cảm như vậy. Người ta nói đến các emxi (người dẫn chương trình), cátxê (tiền mặt), sô (biểu diễn), laivờ sâu (biểu diễn trực tiếp), nhạc claxich (nhạc cổ điển), nhạc congtruy (nhạc đồng quê) nhạc đăngxơ (nhạc nhảy), các fan (người hâm mộ), huligân (côn đồ)… một cách tự nhiên như thể đó là những từ tiếng Việt mà ai cũng hiểu, cũng biết. Thực ra, chúng ta có thể đồ rằng ngay cả những người đang sử dụng những từ này của tiếng Anh cũng chưa chắc đã hiểu rõ ý nghĩa của chúng. Như từ emxi chẳng hạn. Đó là một từ viết tắt trong tiếng Anh (MC = Master of Ceremonies), có nghĩa là người dẫn chương trình có nhiệm vụ giới thiệu các tiết mục biểu diễn (tất nhiên ở đây ta chỉ nói đến ý nghĩa đã được lựa chọn để vay mượn vào tiếng Việt), nhưng có phát thanh viên ở ta đã giới thiệu với khán giả truyền hình một emxi về thú chơi cây cảnh mà lẽ ra phải giới thiệu là phóng viên. Đó không phải là trường hợp nhầm lẫn cá biệt mà là hiện tượng có tính phổ quát về sự mơ hồ trong việc tiếp thu và sử dụng các từ ngữ nước ngoài, khiến cho xã hội ta hiện nay bị loạn các emxi tự phong: Chúng ta có cả các loại emxi cây cảnh, emxi trò chơi, emxi cầu truyền hình, emxi ăn hỏi, emxi đám cưới, emxi khai trương, emxi khai giảng, emxi khánh thành… mà không cần phải có tay nghề ở mức nghệ nhân (master) như ở các nước.

Vấn đề đáng phê phán là: Mục đích của việc vay mượn các từ ngữ nước ngoài vào trong tiếng Việt hiện nay rất không rõ ràng. Người ta đang vay mượn những từ ngữ đã có các yếu tố tương đương trong tiếng Việt. Vì vậy, không thể giải thích được lí do tại sao trên các phương tiện thông tin đại chúng người ta phải nói nhạc claxich thay cho nhạc cổ điển, hay nhạc congtruy thay cho nhạc đồng quê. Chính sự mù mờ về mục đích vay mượn từ ngữ ngoại lai đang tạo ra những cách nói dư thừa trong tiếng Việt như: các fan hâm mộ, các sô diễn, tiền cátxê, emxi dẫn chương trình, một buổi diễn laivờ sâu, hoặc cách nói tối nghĩa như: “Thày X chạy mỗi ngày ba sô.”. Đặc biệt, một từ như từ “teen” được vay mượn vào tiếng ta bất chấp cả sự khác biệt về hệ thống cấu tạo từ của hai thứ tiếng, khiến cho việc sử dụng nó trở nên khá rối rắm. Cái từ teen chỉ phù hợp với tiếng Anh là thứ tiếng có cách cấu tạo những số từ từ 13 đến 19 bằng cách thêm yếu tố teen vào phía sau. Vì cái bộ phận teen chung cho các số từ đó nên người Anh có thể sử dụng từ teenage để chỉ độ tuổi thanh thiếu niên từ mười ba đến mười chín tuổi hoặc teenager để chỉ những người nằm trong độ tuổi đó. Đây cũng là độ tuổi trong đó có một số tuổi trùng với tuổi dậy thì nên teenager đôi khi còn hàm chứa ý nghĩa “tuổi nổi loạn”. Tiếng Việt ta không có cách cấu tạo từ như vậy, nhưng chúng ta có nhiều cách để nói về những độ tuổi khác nhau, phù hợp với hệ thống tiếng Việt, ví dụ: tuổi thanh thiếu niên, tuổi mới lớn, tuổi ô mai, tuổi dậy thì, tuổi chanh cốm, tuổi xanh, tuổi học trò, tuổi trăng tròn, tuổi mười bảy, tuổi đôi mươi, tuổi vị thành niên. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn còn có tuổi đá buồn. Tiếng ta không nghèo nàn đến mức phải mượn từ teen của tiếng Anh, mà thực ra chẳng hợp gì với các cách nói về độ tuổi cả: Nó không phải là tuổi học trò, cũng không phải là tuổi dậy thì hay tuổi vị thành niên… Đơn giản đây chỉ là độ tuổi mà trong tiếng Anh các số đếm chỉ tuổi có chứa bộ phận teen, ví dụ: thirteen, fourteen, fifteen… Số đếm tương đương của chúng ta là mười ba, mười bốn, mười lăm… nên tất nhiên chúng ta cũng có thể nói tuổi mười hay tuổi mươi được. Nhưng nếu nói như vậy thì tuổi mười sẽ bao gồm cả tuổi lên mười, tuổi mười một và mười hai, vì cách cấu tạo các số đếm của tiếng ta là như vậy. Rõ ràng là ở đây, người Việt không thấy có lí do gì để nói về độ tuổi theo cách này, chứ tuyệt nhiên không phải là do tiếng Việt chúng ta quá kém cỏi hay không sang trọng. Sự vay mượn thiếu nguyên tắc này đã làm cho tiếng Việt có thêm một từ mà từ cách viết đến cách sử dụng đều không phù hợp với hệ thống ngôn ngữ và văn hóa của người Việt Nam, và đồng thời cũng đang tạo ra những cách hiểu không thống nhất. Có nhiều người, khi nói tới tuổi teen cứ nghĩ đó là tuổi học trò. Thật oan uổng cho những cô cậu học trò ở độ tuổi từ sáu đến mười hai tuổi cũng bị vơ vào số đó. Lại có người hiểu đó là tuổi vị thành niên nên viết: “Nhà nghỉ trên đường Hoàng Quốc Việt là điểm hẹn lí tưởng của lứa tuổi teen ngây thơ”. Không lẽ ở ta các cô cậu mười ba, mười bốn tuổi đã ồ ạt rủ nhau đến các nhà nghỉ, hoặc không lẽ những thanh niên mười tám, mười chín tuổi (tuổi thành niên) ở ta vẫn còn nằm ở lứa tuổi ngây thơ? Do sự mù mờ này mà chính tác giả đó ở chỗ khác lại viết: “Đặc điểm chung của những cặp này là đều rất trẻ, thậm chí dưới 20 tuổi.” (???). như vậy tuổi teen lại được hiểu là tuổi trên hai mươi. Không những thế, từ teen lúc thì được dùng làm tính từ, ví dụ: tuổi teen, lúc khác lại được dùng làm danh từ khiến cho người nghe/người đọc không biết đâu mà lần, ví dụ: “Teen bây giờ khác quá.”, “…những thắc mắc của các teen về chuyện học hành, thi cử, yêu đương…”. Bản thân cái việc đưa nguyên xi dạng chữ viết tiếng Anh vào tiếng Việt như vậy cũng là một điều cần phải lên án mạnh mẽ vì nó vi phạm trắng trợn hệ thống chữ viết của tiếng Việt.

Như vậy có thể thấy, nhiều trường hợp vay mượn các yếu tố tiếng nước ngoài vào tiếng Việt không có lí do chính đáng: Chúng không có tác dụng bổ sung những từ ngữ đang thiếu cho tiếng Việt, không làm cho tiếng Việt trở nên chính xác hơn hay phong phú hơn, cũng không làm cho nó sang trọng hơn. Một điều chắc chắn rằng, sự vay mượn lộn xộn và cẩu thả các yếu tố nước ngoài đang tạo ra những biệt ngữ xã hội. Chỉ có điều những biệt ngữ xã hội đó lại đang hoạt động trong chức năng của ngôn ngữ toàn dân. Đó thật sự là một “lỗi hệ thống” trong tiếng Việt hiện nay của chúng ta.

Theo TS. Lê Đình Tư (Tri thức trẻ)

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

Linh hồn tiếng Việt

Cao Xuân Hạo


Tôi có một bạn đồng nghiệp người Tiệp Khắc, tên là Ivo Vasiliev, tuổi ngoại ngũ tuần, nổi tiếng giỏi ngoại ngữ, tiếng Việt anh nói giọng Hà Nội đặc đến nỗi ai cũng nói nếu không trông thấy đôi mắt xanh và mái tóc vàng của anh thì tưởng đâu anh là dân Tràng An chính cống.

Một hôm cùng anh đi máy bay từ Tân Sơn Nhất ra Hà Nội, khi ngồi trong ga đợi giờ ra máy bay, tôi bày trò đố anh mấy câu tục ngữ xem thử anh hiểu tiếng Việt sâu đến mức nào. Thoạt tiên tôi đố anh câu Vàng gió đỏ mưa. Chỉ sau 5 phút anh hỏi lại:

- Có phải cũng nói là Vàng thì gió, đỏ thì mưa không?

Tôi nói phải, thì anh cho biết là nhiều thứ tiếng châu Âu cũng có những câu tương tự trong cái vốn tri thức gọi là "khí tượng học dân gian", cho nên anh đoán được nghĩa của câu tục ngữ Việt Nam một cách khá dễ dàng. Sau khi lên máy bay, tôi lại đem câu Chó treo, mèo đậy ra đố anh. Lần này anh nhắc đi nhẩm lại mấy lần rồi chìm sâu vào suy tưởng, suốt mấy tiếng đồng hồ bay không nói một câu nào, chỉ nhắc khẽ câu tục ngữ tôi vừa "ra" cho anh, cố phân tích, tìm hiểu nội dung ý nghĩa của nó.

Máy bay đến Nội Bài. Anh vẫn chưa nghĩ ra. Xe về đến Hà Nội, mà anh vẫn chưa trả lời tôi được. Khi chia tay, tôi định giảng cho anh hiểu để kết thúc trò chơi, giải thoát anh ra khỏi một vấn đề có thể làm anh mệt thêm sau chuyến đi, thì anh cương quyết ngăn lại, và hứa với tôi là đến sáng mai khi gặp lại sẽ trả lời.

Hôm sau, mới trông thấy tôi ở phòng họp Vasiliev đã gọi tôi tới và xin đầu hàng không điều kiện, thú thật là vấn đề quá khó đối với anh: anh đã xoay đi xoay lại câu tục ngữ, tìm cách phân tích kiểu này kiểu khác, cố nhớ thêm điển tích qua thơ cổ điển Việt Nam và Trung Quốc,v.v. Rốt cục đầu đau như búa bổ, thậm chí cả đêm chỉ ngủ được ba tiếng, mà vẫn không sao tìm ra một cách hiểu khả dĩ chấp nhận được. Sau buổi họp, khi chúng tôi ngồi ăn tối với nhau, Vasiliev nói:

- Ban đầu tôi cứ tự hỏi xem con chó nó treo cái gì, con mèo nó đậy cái gì, sao không thấy nói? Mà chó với mèo thì làm gì có tay mà treo mà đậy? Sẵn có cuốn từ điển Việt -Pháp, tôi tra đi tra lại hai chữ treo và đậy điểm qua mọi thứ nghĩa đen nghĩa bóng, mà vẫn thấy nó tối mò mò. Đến một lúc nào đó tôi chợt nhớ rằng người Việt có ăn thịt chó, vậy có phải đây là nói về cách làm thịt chó và thịt mèo chăng? Tôi thử vận dụng vốn hiểu biết của tôi về chữ thì (đã nhiều lần chữ này cứu tôi trong những trường hợp lâm vào thế bí). Vậy ta có: Chó thì treo, mèo thì đậy. Tôi nghĩ: liệu có phải "khi làm thịt chó thì phải treo nó lên, còn khi làm thịt mèo thì phải đậy nó lại" không? Câu đầu có vẻ có lý nhưng câu sau thì xem ra chẳng có nghĩa lý gì, thế mà hai câu lại đối ứng với nhau, chắc cấu trúc phải như nhau. Tôi đành từ bỏ giả thiết này, và rốt cục tôi phải tự nhủ là tôi biết tiếng Việt chưa đủ để hiểu những câu như thế vì một khi nó đã là tục ngữ thì mọi người Việt phải hiểu (có hiểu mới nhớ được, và có được mọi người hiểu và nhớ thuộc lòng nó mới thành tục ngữ).

Là một nhà ngôn ngữ học chuyên nghiệp, Vasiliev quan niệm hoàn toàn đúng về tục ngữ và văn học dân gian nói chung cũng như về cái khó mà một người ngoại quốc gặp phải trong khi học một thứ tiếng mà mình chưa thật hiểu cái hồn của nó. Cái hồn ấy, cái mà Wilhelm von Humboldt gọi là Volkstum "hồn dân", và Sprachestum "hồn tiếng" mà người bản ngữ đều mang trong xương tủy, và chỉ một số cực kỳ ít ỏi nhũng người ngoại quốc sống rất lâu giữa lòng bản ngữ mới có được.

Qua những lời tâm sự của Vasiliev, tôi thấy được phần nào tại sao anh không thể hiểu được câu tục ngữ nói trên. Là người châu Âu, anh đã quá quen tư duy bằng thứ ngôn ngữ dùng kiểu đặt câu "Chủ-Vị" của tiếng châu Âu, cho nên khi nghe (hay đọc) mấy chữ chó treo, mèo đậy phản ứng tự nhiên của anh là hiểu chó như "chủ ngữ", treo như động từ , và hiểu câu ấy là chó làm cái việc treo, mèo làm cái việc đậy". Đó là cái nghĩa duy nhất mà một câu tiếng Âu châu có cấu trúc như trên cho phép hiểu. Ngoài cái vai "kẻ hành động" ra, chủ ngữ của tiếng châu Âu chỉ còn đóng được hai ba vai khác, như vai người hay vật mang một tính chất (nó mập), có một tình cảm (nó buồn),v.v. mà thôi. Trong khi đó, câu trong những thứ tiếng không có chủ ngữ như tiếng Việt có một cấu trúc khác hẳn nó gồm hai phần, trong đó phần thứ nhất nêu lên một cái Đề (một đề tài) còn phần thứ hai nói một điều gì có liên quan đến cái Đề ấy. Phần này gọi là Thuyết. Đề có thể bất cứ là vai gì, có bất cứ quan hệ gì với Thuyết, miễn sao thành một nhận định có ý nghĩa, có một nội dung thông báo nào đấy, cho nên các kiểu câu trong các thứ tiếng này đa dạng gấp mấy mươi lần các kiểu câu của tiếng châu Âu.

Những người ngoại quốc dù giỏi tiếng Việt đến như Vasiliev cũng không thể nào hình dung được hết những mối quan hệ đa dạng như vậy giữa Đề và Thuyết, chừng nào họ chưa thấu hiểu được cái hồn của câu tiếng Việt - cái tinh thần mà cấu trúc Đề-Thuyết là một trong những biểu hiện rõ nét. Ngay như việc anh hiểu được rằng trong chó (thì) treo, chó có thể là đối tượng của treo chứ không cần gì phải dùng kiểu "câu bị động" (chó bị treo) mới hiểu được như thế. Anh đã bắt đầu quen với cách nói tóc nó cắt ngắn, bàn chưa lau sạch, sách viết rất hay để không bao giờ nói hay viết những câu "Tây", như tóc nó được cắt ngắn, bàn bị lau chưa sạch (trong khi có những sách dạy tiếng Việt cho rằng kiểu câu sau mới "chuẩn", còn kiểu câu trước là "câu què" (vì thiếu chủ ngữ) hay ít nhất là "không chuẩn" (vì không có "thái bị động" như tiếng Âu châu).

Tiếng Việt không có chủ ngữ ngữ pháp như trong tiếng Âu châu, thì cách đây 60 năm nhà thơ Đoàn Phú Tứ đã thấy rõ trong bài Đi tìm chủ từ trong Truyện Kiều, và năm 1965 một nhà ngữ học Mỹ là L.C.Thompson cũng đã khẳng định như vậy.

Những câu đơn (có một Đề và một Thuyết) như:

Tham thì thâm

Có kiêng (thì) có lành

Tay làm (thì) hàm nhai

Trên thuận (thì) dưới hòa (Trên mà thuận thì dưới sẽ hòa, hay Trên có thuận thì dưới mới hòa)

Trong ấm (thì) ngoài êm

Đất lành (thì) chim đậu

Cha nào (thì) con ấy

Tre già (thì) măng mọc


và những câu ghép (gồm hai câu đơn sóng đôi cân xứng với nhau (đối nhau), mỗi câu đơn có một đề và một thuyết), như:

Bên lở, bên bồi (Bên thì lở, bên thì bồi)

Bồi ở, lở đi (Bồi thì ở, lở thì đi)

Nát dẻo, sống bùi (Cơm có nát thì nên khen là dẻo, cơm có sống thì khen là bùi)

Nhiều no, ít đủ (Có nhiều thì lấy làm no, có ít thì lấy làm đủ)

Trên thuận, dưới hòa (Trên thì thuận, mà dưới thì hòa)

Cần tái, cải nhừ (Rau cần thì ăn tái, rau cải thì ăn nhừ)

Mềm nắn, rắn buông (Mềm thì nắn, rắn thì buông)


là những mẫu mực lý tưởng của cú pháp tiếng Việt. Khi tôi gửi cho Vasiliev mấy câu này kèm theo đôi lời bình luận và cắt nghĩa, anh chân thành cảm ơn và trả lời rằng "Chỉ có mươi câu tục ngữ mà làm cho tôi hiểu được ngữ pháp tiếng Việt gấp mười lần so với thời gian 20 năm tôi đã trải qua trước đây để học tiếng Việt".

Trong ca dao, những cấu trúc hoàn toàn tương tự như thế được khai triển thành những câu thơ lục bát hay thất ngôn, và trong những bài thơ của các tác gia cổ điển, cũng như hiện đại, ta đều gặp lại chính những cấu trúc ấy. Ngay cả trong thơ tự do và thơ không vần, cũng không thể tìm thấy một cấu trúc nào xa lạ với những cấu trúc Đề Thuyết ấy, vốn bao hàm những mối quan hệ cú pháp đủ đa dạng, đủ phong phú để biểu hiện và diễn đạt bất cứ nội dung nào.

Nếu không kể sự đối xứng và hiệp vần đặc thù của thơ, của tục ngữ hay ca dao, và những khuôn khổ nhiều khi rất nghiêm ngặt mà các thể loại này quy định, chính tiếng nói hằng ngày của chúng ta cũng hoàn toàn tuân theo chính những mô hình ấy. Chỉ có điều là trong câu văn xuôi dùng để giao tiếp với nhau hằng ngày, phần Đề trong câu nhiều khi không cần thiết và do đó thường vắng mặt nếu người nghe đã biết rõ người nói đang nói về ai, về cái gì hay về đề tài nào, trong khuôn khổ nào (nhờ tình huống lúc phát ngôn hay nhờ ngôn cảnh) [1].

Cả loài người chỉ có một cách tư duy, cho nên trong thứ tiếng nào của nhân loại thì câu cũng phải có Đề và có Thuyết: dù nói gì cũng phải cho biết mình nói về đối tượng nào, về đề tài gì, và kế theo là đưa ra một nhận định về cái đối tượng ấy trong phạm vi cái đề tài ấy. Còn chủ ngữ chỉ có thể có trong những thứ tiếng nào đánh dấu riêng một vai hay một số vai nhất định - những vai hay được đưa ra làm đề tài nhất (như vai người hành động chẳng hạn), và cái vai ấy đâm ra có một đặc quyền riêng trong câu.

Ngay trong những thứ tiếng ấy, câu vẫn không thể không có Đề và Thuyết. Chủ ngữ chính là một thứ Đề. Có điều Đề không phải bao giờ cũng được đánh dấu như một chủ ngữ (bằng hình thái "cách" chẳng hạn), và do đó không phải là một yếu tố cú pháp. Nó thuộc bình diện nghĩa của câu, cho nên không nhất thiết phải được nói đến trong sách ngữ pháp.

Ngược lại, trong những thứ tiếng như tiếng Việt, tiếng Hán, tiếng Thái, tiếng La-hu, tiếng Nùng, tiếng Nhật, hay tiếng Triều Tiên, Đề được đánh dấu rất rõ [2]. Trong tiếng Việt, Đề được đánh dấu bằng chữ thì (có thể được thay bằng là hay mà trong một số trường hợp nhất định). Thì là một từ công cụ chỉ dùng để đánh dấu biên giới giữa Đề và Thuyết của câu. Trong mỗi câu chỉ có thể có một chữ thì, trừ phi trong câu có hai kết cấu Đề Thuyết tương phản như:

Trên thì bừa cạn, dưới thì cày sâu

hay

Có mấy cái cuốc mà cái thì cùn, cái thì mẻ,

Khác với chữ wa của tiếng Nhật và chữ nun của tiếng Hàn (cũng là những phương tiện đánh dấu biên giới giữa Đề và Thuyết), chữ thì trong tiếng Việt chỉ dùng một cách bắt buộc khi nào biên giới Đề - Thuyết không được rõ.

Thì, là, mà là ba chữ mà vì không hiểu công dụng cho nên nhiều người cho là hoàn toàn vô ích. Thậm chí tôi đã từng biết những biên tập viên đánh giá văn chương theo số chữ thì, là, mà mà tác giả dùng: càng ít thì là mà thì văn càng hay càng nhiều thì là mà thì văn càng dở, cho nên có biên tập viên suốt ngày chỉ đi tìm thì là mà trong các bản thảo cần biên tập để bỏ cho bằng hết.

Thế nhưng khi tính đếm số thì là mà trong các tác phẩm văn học và tính tỷ lệ so với tổng số chữ trong tác phẩm, thì thấy Nguyễn Du dùng thì là mà (trong Kiều) nhiều hơn hẳn các tác giả khác, nhất là các nhà thơ (các nhà văn xuôi tuy không sánh kịp Nguyễn Du về số thì là mà nhưng vẫn vượt xa các nhà thơ, nhất là trong thơ hiện đại). Mà thơ của Nguyễn Du thì chắc không người Việt nào cho là dở.

Trong một số sách ngữ pháp tiếng Việt gần đây cũng nói đến Đề dưới nhãn hiệu "Đề ngữ", nhưng nó bị coi là "thành phần phụ" của câu trong khi "chủ ngữ" mới là thành phần chính. Giả dụ câu tiếng Việt có "chủ ngữ" thật, thì qua cách xử lý chữ đều trong mấy câu sau đây ta có thể thấy rõ Đề mới là thành phần chính:

a. Áo cũ quần cũ đều dùng được.

b. *Cái áo này đều dùng được

c *Bà ta đều mua áo quần cũ

d. Áo cũ quần cũ bà ta đều mua tất.


Bốn câu này đều có dùng chữ đều (vốn dùng để chỉ số nhiều). Hai câu b. và c. không chấp nhận được vì Đề (kiêm "chủ ngữ") có số ít. Trong câu d. "chủ ngữ" (không kiêm Đề) có số ít, nhưng Đề lại có số nhiều, cho nên câu hoàn toàn đúng ngữ pháp; như vậy, khác với tiếng châu Âu, là những thứ tiếng mà Chủ ngữ quyết định số nhiều hay số ít của động từ, trong tiếng Việt yếu tố quyết định lại là Đề (áo cũ quần cũ) chứ không phải là chủ ngữ (bà ta) dù ta có cho rằng bà ta là chủ ngữ như trong tiếng Âu châu.

Trong hầu hết các kiểu câu còn lại như:

Thứ nhạc này tôi không thích
Trong vườn trồng toàn cam
Ngày xưa có anh Trương Chi, v.v.

không thể nào bỏ phần Đề (phần viết đậm) được.

Vì phân tích cú pháp tiếng Việt theo kiểu ngữ pháp châu Âu, sách dạy tiếng Việt ở trường phổ thông chỉ miêu tả và phân tích những kiểu câu nào hoàn toàn giống câu tiếng Pháp, tức khoảng không đến 30% trong các kiểu câu thông dụng trong tiếng Việt mà đồng bào ta vẫn nói hằng ngày, trong khi hơn 70% kiểu câu còn lại, đều hết sức thông dụng trong tiếng nói hằng ngày, trong văn xuôi và văn vần hiện đại cũng như trong thơ ca cổ điển và trong ca dao tục ngữ, thì học sinh chưa từng được học cách phân tích, ngay cả ở các lớp chuyên ban và ở đại học.

Những kiểu câu không giống tiếng Pháp thì một là không học, hai là bị uốn nắn cho giống tiếng Pháp, ba là bị bỏ bớt đi một phần cho vừa cái khuôn tiếng Pháp.

Chẳng hạn một câu đơn giản mà ai cũng nói và viết rất nhiều như:

Tôi tên là Nam

mà cũng đã vượt ra ngoài cái khung eo hẹp của cú pháp châu Âu và do đó mà bị các nhà ngữ học xử lý thật tàn tệ.

Nhiều người cho rằng câu này "đúng ra" phải viết là Tên (của) tôi là Nam, với chủ ngữ là Tên tôi, động từ là là. Chứ cứ đề nguyên thì không thể phân tích được. Ở trường cần tránh dạy kiểu câu này, và nên dạy cho các em viết đúng câu chuẩn như vừa dẫn, vì nói Tôi tên là Nam có khác gì nói Tên tôi là Nam đâu? Chẳng qua là một cách nói "biến dạng", "lệch chuẩn" mà thôi. Ta cần gì những kiểu nói vô văn hóa, sai ngữ pháp như thế? Nhưng thật ra hai câu khác nhau rất rõ:

Câu trước nói về Tôi cho nên có thể tiếp: Tôi tên là Nam, sinh ở Huế, có ba con, còn câu sau nói về cái Tên của tôi, nên không thể tiếp như vậy (Tên gì lại có ba con?), mà chỉ có thể tiếp: Tên tôi là Nam, do ông tôi đặt tuy không hay, nhưng tôi thích lắm. Còn nếu muốn tiếp như câu trước thì phải đổi cái Đề: Tên tôi là Nam; tôi có ba con.

Một số tác giả khác cho rằng trong câu Tôi tên là Nam, thành phần chính của câu chỉ có tên (chủ ngữ) và là Nam (vị ngữ) là thành phần chính, còn Tôi ("đề ngữ" hay "khởi ngữ") là "thành phần phụ" hay nằm ngoài câu. Nhưng cứ thử bỏ Tôi đi mà xem, còn lại Tên là Nam thì có còn ra câu được nữa không? Nhưng tên là Nam mới phù hợp với kiểu câu "chuẩn", kiểu "Danh là Danh" của tiếng Âu châu.

Cộng thêm vào đó là cái lối dạy tiếng Việt như một ngôn ngữ đa âm tiết: hễ "từ" tiếng Pháp (hay tiếng Nga) có mấy từ tố thì "từ" tiếng Việt cũng có bấy nhiêu tiếng (âm tiết). Người ta quên mất rằng đơn vị cơ bản của tiếng Việt là tiếng, chứ không phải là từ. Chẳng qua người ta lẫn lộn từ với ngữ định danh tức một cụm gồm nhiều từ dùng để gọi tên một sự vật. Xe là một từ, đạp là một từ điều này ai cũng thừa nhận. Nhưng xe đạp, lạ thay cũng là một từ (1+1=1). Để biện hộ cho phép tính cộng lạ đời này, người ta dám nói rằng hai chữ xe đạp không phải là chữ xe và chữ đạp trong đạp xe, mà chỉ tình cờ đồng âm với nhau thôi, và xe đạp tuyệt nhiên không phải là một thứ xe.

Bằng cách đó người ta phủ nhận đến cùng cái tinh thần chủ đạo của từ vựng học tiếng Việt: tinh thần của một ngôn ngữ phân tích tính đơn tiết, gọi tên sự vật bằng một tiếng duy nhất hay bằng hai ba tiếng bổ nghĩa cho nhau bằng những quan hệ cú pháp, với những tiếng có nghĩa rất khái quát như xe, máy, đòn, bàn làm trung tâm.

Bất kỳ nhà ngữ học nào, sau khi đọc một cuốn sách ngữ pháp mà ta dùng để dạy tiếng Việt cho học sinh, cũng phải kết luận ngay rằng "tiếng Việt là một ngôn ngữ Ấn Âu điển hình, tuy đã mất hết các hiện tượng biến hình trong hình thái học". Vì cái linh hồn của thứ ngữ pháp ấy là linh hồn của các thứ tiếng châu Âu, chứ không phải của tiếng ta.

Cũng khá nhiều người nói rằng ngữ pháp "Đề-Thuyết" rất đúng với tiếng Việt cổ - tiếng Việt của ca dao tục ngữ, của Ức Trai thi tập, của Kiều, của Chinh phụ ngâm, nhưng không còn đúng với tiếng Việt hiện đại, vì ngày nay, do tiếp xúc với ngoại ngữ, tiếng Việt đã "sao phỏng" ngữ pháp châu Âu mà trở thành y hệt như tiếng họ rồi - một sự chuyển biến đáng mừng, vì có thế ta mới thực sự "hội nhập" với thế giới hiện đại được.

Những người nghĩ như thế quên mất rằng tư duy của loài người là một, nhưng các phương tiện biểu đạt tư duy trong các thứ tiếng lại vô cùng đa dạng. Và chính tính đa dạng của ngôn ngữ, cũng như của các lĩnh vực khác trong nền văn hóa dân tộc, làm cho sự hội nhập có thể được thực hiện mà không dẫn tới sự đơn điệu tẻ nhạt. Một dân tộc đã đánh mất cái linh hồn nằm sâu trong tiếng mẹ đẻ của nó liệu còn có thể giữ được cái bản sắc độc đáo trong nền văn hóa dân tộc được không, và từ đó còn có thể đóng góp được gì vào bức tranh muôn mầu của văn hóa nhân loại?

Không! Linh hồn của tiếng Việt không hề mất. Cái ý vị vô song của ca dao tục ngữ của những câu Kiều, vẫn còn sống mãnh liệt trong tiếng nói hằng ngày của dân ta, trong thơ của Nguyễn Bính, Tố Hữu hay Chế Lan Viên, và vẫn làm cho những nam thanh nữ tú mặc quần Jeans hay váy đầm thời nay rung động trong từng đường gân thớ thịt của mình. Nếu giờ học tiếng Việt bị học sinh và giáo viên của ta coi như một buổi lên lớp tẻ nhạt và vô bổ, thì đó tuyệt nhiên không phải vì họ không còn yêu tiếng Việt, không còn cảm nhận được cái đẹp của tiếng Việt nữa, mà vì người ta bắt họ dạy và học một thứ "tiếng Việt" chẳng ra Tây, chẳng ra ta, chỉ còn cái tên là tiếng Việt, không hề truyền đạt và hấp thụ lấy được một phần ngàn cái linh hồn bất diệt của nó.

CAO XUÂN HẠO (Văn nghệ)


Chú thích

[1] Điều này khiến cho Đề khác hắn chủ ngữ trong các thứ tiếng có chủ ngữ như tiếng Pháp, tiếng Đức hay tiếng Anh, trong đó chủ ngữ không thể vắng mặt, ngay cả khi nó là một đại từ không hề chỉ một thực thể nào ("chủ ngữ giả"), như trong tiếng Pháp "il faut" "phải", tiếng Đức es regnet "mưa", tiếng Anh It seems "hình như".

[2] Trong hai thứ tiếng kể sau cùng cả Đề lẫn chủ ngữ đều được đánh dấu.

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

Tiếng Việt, hồn Việt


Bàn về ngôn ngữ Việt Nam là một đề tài vô cùng rộng lớn, nhất là khi cái ngôn ngữ đó đã biến đổi sâu rộng suốt mấy nghìn năm lịch sử. Kẻ viết bài này không có cái tham vọng tìm hiểu bao quát tất cả các đặc tính của ngôn ngữ Việt để rồi dựa vào đó luận ra các nét lớn của tâm hồn dân tộc. Muốn làm như vậy ắt hẳn không thể thu hẹp trong khuôn khổ bài này.

Ðiều chúng tôi muốn đưa ra ở đây là một đặc tính rất thông thường – thông thường đến nỗi ít có ai đã thấy cần phải bàn rộng – của tiếng nói Việt Nam (chứ không phải của chữ VN, vì tiếng nói VN, tức là tiếng Nôm, mới là tinh túy của ngôn ngữ dân tộc). Chúng tôi muốn nói đến cách KẾT CẤU CỦA TIẾNG VIỆT BẰNG TƯỢNG THANH VÀ TƯỢNG HÌNH.

Khi nói đến tượng hình tượng thanh, người ta liên tưởng ngay đến những tiếng như LENG KENG, ÐÌ ÐÙNG, SỘT SOẠT, TÍ TÁCH, HÌ HÀ HÌ HỤC, v.v. Trong ngôn ngữ bất cứ dân tộc nào, cũng đều có một số ít tượng thanh tượng hình như vậy, hẳn đó chẳng phải là một đặc thù của nước ta. Cái đặc biệt của ngôn ngữ ta chính là ở chỗ ÐA SỐ các tiếng đều phát xuất từ tượng thanh, tượng hình. Ðây mới là điều lạ lùng. Hàng ngày, hàng giờ chúng ta vẫn dùng, vẫn nói những tiếng này, thế mà không ý thức rằng đó là tượng thanh, tượng hình, y như ông Jourdain nọ từ sớm đến khuya cứ dùng văn xuôi, thế mà không biết mình đang làm chuyện đó!

Bạn đọc hãy làm thí nghiệm sau đây: bạn hãy thử nói “tôi HÁ miệng”! Bạn có nhận thấy điều gì: bạn đã vừa nói HÁ và vừa làm động tác há miệng. Bây giờ bạn thử nói: “j’OUVRE la bouche”, hay “I OPEN my mouth”, bạn có há được miệng khi nói hay không? Không, trong Pháp và Anh ngữ, bạn đã khép miệng để diễn tả một động tác mở miệng. Hai tiếng OUVRE và OPEN không đi đôi với ý nghĩa của chúng nên không thể là tượng hình; tiếng HÁ chính là một tượng hình vậy.

Thí dụ kể trên hoàn toàn không đơn độc; hãy lấy tất cả các động từ chỉ động tác của khuôn mặt, chúng ta nhận thấy rằng đều có thể vừa nói tiếng vừa làm động tác. Xin đơn cử vài thí dụ để bạn đọc suy nghiệm:

(TT: tượng thanh; TH: tượng hình)

TH-TT:tôi HỈ mũi (hãy thở ra thật mạnh)

TH:tôi NHE răng (không làm được nếu sún hết răng cửa)

TH-TT:tôi HÀ hơi

TH-TT:tôi HẮT hơi (chữ T làm cho động tác ngắn lại)

TH-TT:tôi HÍT hơi (chỉ đổi chữ Ă thành I, mà thở ra thành thở vào)

TH:tôi PHỒNG má

TH:tôi TRU miệng

TH:tôi CƯỜI (đố bạn vừa cười vừa nói “I LAUGH”)

TH:tôi MẾU (cái vần ÊU này nó xuất sắc làm sao!)

TH:tôi NHĂN mặt

TH:tôi NHAI

TT:tôi LA

TH:tôi NHÁY mắt (mắt phải hay mắt trái đều được, chỉ cần nhếch môi về phía đó)

TH:tôi BĨU môi (nhờ chữ U ở chót)

TH:tôi CẮN (bạn hãy thử vừa cắn vừa nói “je MORDS”)

TH:tôi HÚT thuốc

TH-TT:tôi HÚP cháo

TH-TT:tôi HUÝT sáo

TH:tôi MỈM cười (cũng là cười đó, nhưng khép miệng)

TH:tôi NHOẺN miệng cười

TH-TT:tôi KHẠC

TH:tôi ăn NHỒM NHOÀM (làm như đang có đồ ăn trong miệng!)

…

Tất cả các tiếng ở trên không phải tượng thanh tượng hình thì là gì? Chúng tôi để bạn đọc tìm kiếm tiếp, thế nào chẳng tìm ra những tiếng hay ho, ngộ nghĩnh hơn nữa.

Ðến đây, một số bạn đọc sẽ nêu thắc mắc. Ðại đa số các động từ liệt kê ở trên đều chỉ động tác của miệng mà thôi; nếu ta lấy các bộ phận khác như mắt, tai, đầu, tay, chân, lưng, bụng thì cái tính chất “vừa nói, vừa làm” đâu có gì là đặc biệt. Trong bất cứ ngôn ngữ nào, người ta chẳng có thể vừa nói NHẮM MẮT, QUAY ÐẦU, hay NGỬNG MẶT, mà vừa làm động tác?

Chúng tôi mạn phép đi xa hơn chút nữa. Hãy lấy mắt làm ví dụ:

NHẮM (mắt): khi nói, ta đóng miệng lại (hai tiếng ÐÓNG, KHÉP cũng vậy). Cái động tác đóng miệng đi đôi với động tác đóng (nhắm) mắt. Có thể nói, qua tiếng NHẮM, cái miệng của ta hình như cố nhại lại động tác của con mắt!

MỞ (mắt): khi nói, miệng ta mở ra. Cũng giải thích như trên đây.

TRỐ (mắt): khi nói, ta đưa hai môi ra phía trước, giống như động tác của hai mí mắt mở rộng ra, đẩy con ngươi ra ngoài.

TRỢN (mắt): khi nói, ta bó buộc phải lên gân cổ, diễn tả trạng thái căng thẳng của gân mặt khi phải trợn mắt.

NHÍU (mắt): khi nói, hai môi ta co lại, khép lại nhưng không đóng hẳn, đúng theo nghĩa tiếng NHÍU.

LIẾC (mắt): là một vần kép dài, chúng tôi sẽ đề cập đến tiếng này ở phần sau.

Tựu chung, hình như cái miệng của ta khi phát âm luôn luôn cố bắt chước theo động tác của con mắt, cùng đóng vào, cùng mở ra, cùng đưa tới, hay cùng rụt lại, chẳng khác chi một màn song vũ nhịp nhàng! Chẳng qua, cứ nhìn động tác của cái miệng là đã hình dung được phần nào ý nghĩa của tiếng nói!

Tuy không phải là nhà ngôn ngữ học chúng tôi cũng cứ đánh bạo phân tích tiếp về cái đặc tính lạ lùng vừa kể của tiếng nước ta, mong sẽ góp được chút ý nào cho các bậc học giả lão thành.

Nói đến vần, chúng tôi tạm chia ra hai loại gọi là: vần đơn tỷ dụ như A, AN, ĂNG, Ư, Ê, ÔN, ÔNG, ANH, v.v. chỉ gồm vỏn vẹn có một nguyên âm; và vần kép, tỷ dụ như AO, OAN, OANG, EO, OI, UONG, OAY, v.v. gồm hai nguyên âm hoặc nhiều hơn nữa. Trong số các vần kép, có vần kép ngắn (AO, ÔI, AI, …) và vần kép dài (OAI, UÊ, UÔN, UÔI, IẾC, …)

Cách đọc vần đơn khá giản dị: ta có thể đọc một cách cộc lốc hay thẳng thừng. Trái lại, đọc vần kép luôn luôn khiến chúng ta phải uốn lưỡi, phải kéo cho tiếng dài ra như cho thêm cái đuôi, có khi miệng phải méo xệch đi mới đọc đủ hết vần kép. Do cách đọc khác nhau này mà chúng ta đã có thể đoán trước được rằng ý nghĩa của âm phải cách biệt: vần đơn sẽ chỉ ý nghĩa giản dị, thẳng thắn, rõ ràng; vần kép sẽ chỉ ý nghĩa lôi thôi, rắc rối, vần kép càng dài thì ý nghĩa sẽ càng lắt léo, vặn vẹo (chữ LIẾC nói ở trên là vần kép dài nên diễn tả rất rõ động tác nhìn xéo): QUẸO, OÁI OĂM, UỐN ÉO, ÕNG ẸO, ƯỠN, LUÝNH QUÝNH, LỎNG LẺO, v.v. Chữ MẮNG NHIẾC thật là điển hình. Ðể nguyên chữ MẮNG, vần đơn, ý nghĩa thẳng thắn, đẹp đẽ như: cha MẮNG con, thầy MẮNG trò. Thêm chữ NHIẾC vào (vần kép dài), ý nghĩa trở nên thâm độc, châm chọc, bêu xấu. Chúng tôi xin đơn cử một số vần để phân tích cụ thể hơn.

Vần AY, ÂY: đây là một trong những vần mạnh nhất của tiếng Việt; khi đọc, miệng ta phải lên gân, các gân cổ, gân má, môi lưỡi, đều căng ra. Tiếng đọc ra thường được nhấn mạnh rồi dứt ngay, nghe rất là cả quyết. Cũng do cách đọc đó mà đa số các chữ vần AY, ÂY đều chỉ các việc làm nhanh nhẹn, cứng rắn hay vất vả: LAY, MAY, XAY, NHÁY, CHẠY, CHÁY, CAY, GAY, MÁY, CÀY, ÐẨY, GẪY, LẤY, NẨY, RAY (rứt), XẢY, TẨY, VẪY, TÁY MÁY, v.v.

Vần OAY, UAY: vì là vần kép dài, lại có chữ O hay U ở đầu, nên thường chỉ một động tác theo hình tròn. Ví dụ: XOAY, QUAY, LOAY HOAY, NGOÁY. Ðiển hình là sự khác nghĩa giữa ba tiếng sau đây:

Tôi XÊ cái bàn (đẩy thẳng, Ê là vần đơn)

Tôi XÔ cái bàn (đẩy thẳng và mạnh, xem vần Ô ở dưới)

Tôi XOAY cái bàn (đẩy tròn)

Vần Ô, U: là những vần đơn thô kệch nhất của tiếng Việt vì cái miệng khi đọc ở một trạng thái rất khó coi, thường nêu ý thô lỗ (cũng vần Ô), mạnh bạo, vô trật tự. Ví dụ: CỒ, BỒ, LỐ, XÔ, ÐỔ, NHỔ, HỐ, NGỐ, HỒ ÐỒ, HỔ, LỖ, RỒ, SỒ, XỪNG XỘ, VỒ, HÔ, LÙ LÙ, LÚ, CÙ, XÙ, HÚ, TU, NGU, MỤ, v.v.

Vần OA, OE, OANG, OAC, OAT: khi đọc, miệng ta từ trạng thái đóng, mở rộng ra. Do đó, vần này thường chỉ một động tác từ nhỏ rồi lớn dần, từ khép sẽ mở ra, như: LOANG, LOA, TỎA, TOẠC, THOÁT, TOÁT, LOÁC, TOÉ, XOÈ, LOÉ, HOA. Ngoài ra, vì là một vần kép gồm hai nguyên âm “rộng” (khi đọc O hay A, miệng ta mở rộng, ngược lại với các nguyên âm khác như I, U, Ư, Ê, E…), nên các chữ vần này còn có nghĩa mù mờ, không rõ ràng. Ví dụ: NHÒA, NHÒE, LÒA, THOÁNG, THOẢNG, XÓA, LÓA, HOANG.

Ngoài vần, tiếng nước ta còn có giọng. Trong số các dấu của tiếng Việt, dấu hỏi có một vai trò đặc sắc hơn cả. Ðó là cái dấu duy nhất có tính chất lơ lửng, không thể nói là đi lên, cũng không thể nói là đi xuống (dấu sắc, dấu ngã đi lên; dấu huyền, dấu nặng đi xuống). Do đó, nó thường diễn tả những trạng thái ở giữa, chuyển tiếp, tạm thời, những động tác đang diễn ra nhưng không thấy kết cuộc, những tình cảm khó tả, không đường đường chính chính, không minh bạch. Ví dụ: LƠ LỬNG, ÐỂU GIẢ, UỂ OẢI, BẢI HOẢI, CHỂNH MẢNG, LẢM NHẢM, CHƯNG HỬNG, SỬNG SỐT (chữ SỐT riêng có nghĩa khác), NGỬNG, LẨN, THƠ THẨN, HOẢNG, MÊ MẨN, LỦI THỦI, THAY ÐỔI, CHUYỂN, TRỞ NÊN, v.v.

Chúng tôi xin tạm ngưng phần liệt kê ở đây. Nếu dốc công sưu tầm thêm, bạn đọc thế nào cũng tìm ra được nhiều sự trùng hợp lý thú khác nữa.

Sự cấu tạo của ngôn ngữ nước ta từ những tiếng tượng thanh tượng hình là một cá tính đặc thù của ta, khác hẳn với các ngôn ngữ Tây phương hay ngay cả chữ Hán Việt, là những ngôn ngữ “trí thức”. Tiếng nước ta không phát xuất từ trí thức mà từ cảm xúc, không tự khối óc mà tự con tim. Nhìn một đồ vật, một sự việc, người Việt Nam chúng ta phát ngôn ra một cách trực tiếp, không suy tính, không đặt luật, không gò bó, thế mà vẫn không thiếu phần thanh tao, nhẹ nhàng. Tiếng của nước ta chính là sự phát biểu chân thật nhất, hồn nhiên nhất của những cảm nhận của cả một dân tộc. Có thể nói, chỉ bằng trực giác, chúng ta đã đạt đến trình độ văn hóa chẳng thua kém gì các nền văn hiến duy lý.

Ngôn ngữ VN là sao, thì con người Việt Nam là vậy, đa cảm, hồn nhiên, không lý luận, không lý tưởng hóa, không lý thuyết hoá.

Riêng kẻ viết bài chợt nhớ giới vỉa hè Sàigòn khi trước đã có một thành ngữ để chỉ sự vui thú: SƯỚNG RÊN MÉ ÐÌU HIU. Hoàn toàn không có nghĩa gì cả, nhưng gợi cảm làm sao, chân thật làm sao, Việt Nam làm sao.

ST

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;rFh9gfdvQZg]http://www.youtube.com/watch?v=rFh9gfdvQZg[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;Y9dXgQS7sno]http://www.youtube.com/watch?v=Y9dXgQS7sno&feature=related[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

Ngôn ngữ có 2 hình thức : Nói và viết - Có thể trong một mức độ nào đó, khi ta nói sai ( như nói ngọng, nói lắp, nói cụt lủn .v..v ) thì cũng có thể thông cảm phần nào. Nhưng khi dùng chữ viết thì điều quan trọng là phải viết cho đúng - nhất là với những thông tin có tính phổ biến - Có thể do người viết "nghe" sai nên "viết" sai ( nói sao viết vậy ! ) nhưng khi đã đưa ra cho mọi người xem - mà không một ai, không một cơ quan nào chịu khó yêu cầu phải sửa lại cho đúng - thì điều đó cho thấy một thái độ "rẻ rúng ngôn ngữ" như thế nào ! Trách nhiệm giờ đây không còn là trách nhiệm của người viết sai, mà là trách nhiệm của những kẻ "có trách nhiệm " về ngành văn hóa thông tin
Mời xem một số minh họa :
http://images.yume.vn/blog/201106/2...-tieng-viet-24H-com-vn-hat-re-trung-khanh.jpg
Hạt DẺ hay hạt RẺ ?
http://images.yume.vn/blog/201106/2...n-tieng-viet-24H-com-vn-bom-va-dien-thoai.jpg
Bơm vá ..điện thoại ? ( một kiểu sửa điện thoại mới ? )
http://images.yume.vn/blog/201106/2...an-tieng-viet-24H-com-vn-tam-quat-thu-ran.jpg
Tẩm quất thư ...Rãn ( mời tìm chữ Rãn trong tự điển ! )
http://images.yume.vn/blog/201106/27/1309184350_1300844552-dac-san-tieng-viet-24h-canh-buom-do.jpg
Nhà hàng cánh BƯỜM ĐỎ ?

Trên đây là người dân ( có thể cho là kém học vấn) viết sai chính tả - nhưng ở các cơ quan thì sao ?
http://images.yume.vn/blog/201106/27/1309183963_1292172832-dac-san-tieng-viet-24h-com-vn-lop-don.jpg
Thông báo : CN cần xem điểm LỘP ĐƠN CỔNG CHÍNH ( chắc là CN chỉ có nước thi rớt lộp độp ! )
http://images.yume.vn/blog/201106/2...dac-san-tieng-viet-lang-que-thi-menh-monh.jpg
Thông tin trên báo đây ...thật là Mênh Mônh !
http://images.yume.vn/blog/201106/2...-tieng-viet-phan-tich-chinh-sach-chem-gio.jpg
Còn khóa luật của sinh viên thì ...chém gió !
http://images.yume.vn/blog/201106/2...san-tieng-viet-cam-go-giac-doc-gia-Aalone.jpg
Bảng báo của công ty gì vậy nè ? Cấm đổ ..giác !
http://images.yume.vn/blog/201106/27/1309187680_1308530948-dac-san-tieng-viet-quet-ton-u-nien.jpg
Còn đây : tiêu chuẩn phiên âm : Western Union = Quét - tờ - U - niền ! ( Hic đọc xong muốn quét luôn vào thùng rác )
Có lẽ chúng ta không chỉ kêu gọi : dạy con yêu tiếng Việt , mà còn phải kêu gọi : Hãy thương xót tiếng Việt "thời hại...điện" này !

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

Vô cùng cảm ơn bác LeKhanh có những chia sẻ sâu sắc !

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

Xin tặng cả nhà một số câu đối Xuân, thơ Xuân rất thuần Việt

“Tối ba mươi khép cánh càn khôn, ních chặt lại kẻo Ma vương đưa quỷ tới,
Sáng mồng một lỏng then tạo hóa, mở toang ra cho thiếu nữ rước Xuân vào”
(Hồ Xuân Hương)

“Chiều ba mươi nợ réo tít mù, co cẳng đạp thằng bần ra cửa,
Sáng mồng một rượu say túy lúy, giơ tay bồng ông Phúc vào nhà”
(Nguyễn Công Trứ)

“Tối ba mươi, giơ cẳng đụng cây nêu
Ủa ! Tết !
Sáng mồng một, lắng tai nghe lời chúc
Ồ ! Xuân !” ()
“Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ
Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh” ()

- Có là bao, ba vạn sáu ngàn ngày, được trăm cái Tết
Ước gì nhỉ, một năm mười hai tháng, cả bốn mùa Xuân. ()


Xuân tha hương, nhấp giọt rượu sầu, nhớ vòm trời đất nước !
Tết xứ người, hớp ngụm cafe đắng, thương mảnh đất quê nhà !
(Quảng Ngôn)

Ðuột trời ngất một cây nêu, tối ba mươi ri là Tết
Vang đất đùng ba tiếng pháo, rạng ngày mồng một rứa cũng Xuân
(Nguyễn Công Trứ)

Ðấp gốc cây cao, Tết đến thắp hương thơm đèn sáng,
Khơi nguồn nước mát, Xuân về dâng trái ngọt hoa thơm.
Tối ba mươi, nợ réo tít mù, ấy mới Tết,
Sáng mồng một, rượi tràn quí tị, ái chà Xuân.
Tết có cóc gì đâu, uống một vài be củ tỏi,
Nợ đâm ương ra đó, nói ba bốn chuyện cà riềng.
(Nguyễn Công Trứ)

Ba vạn sáu ngàn ngày, góp lại chốc đà trăm bận Tết,
Một năm muời hai tháng, ước chi đủ cả bốn mùa Xuân.
Nực cười thay! Nêu không, pháo không, vôi bột cũng không, mà Tết,
Thôi cũng được! Rượu có, nem có, bánh chưng đều có, thừa Xuân.
(Tú Xương)

Ủa! Tết đến rồi đó, chẳng lẽ trơ cùi cùng tuế nguyệt,
Kìa! Xuân sang đấy ư, thôi đành mở múi với giang sơn.
Ngào ngạt mùi hương, dẫu tại đất người, không mất gốc,
Lung linh ánh lữa, dù xa quê cũ, chẳng quên nguồn.
Xuân vẫn còn dài, hướng đến tương lai vùng đất mới,
Tết dù đã ngắn, quay nhìn dĩ vãng cảnh người xưa.
Già trẻ gái trai đều khoái Tết,
Cỏ cây hoa lá cũng mừng Xuân.
Chúng nó dại vô cùng, pháo nổ đì đùng thêm mất chó,
Ông đây khôn bất trị, rượu say túy lúy lại nằm mèo
(Nguyễn Khuyến)

Đêm 30 nghe tiếng pháo nổ… Đùng !… ờ ờ… Tết
Sáng mùng 1 ra chạm niêu đánh… Cộc !… á à… Xuân
Xuân tha hương, sầu thương về quê mẹ
Tết xa nhà, buồn bã nhớ quê cha
Tết với chả xuân, sáng mì gói tối mì gói, sợ vợ buồn ngán mà không bỏ nuốt vội để mà no
Dậu rồi thì Tuất, xưa kéo cày nay kéo cày, lo chủ đuổi mệt chẳng dám ngưng làm nhanh không mất việc.
Số lông vịt xác xơ, tiền chỉ mấy xu, sắm nào được gì, nên không mong tết
Đời ve chai tan nát, tuổi đà dăm bó, cho có ai thèm, mới chẳng tiếc xuân.
Đêm ba mươi, đếm tờ lịch, ba mươi tờ buồn xa tháng cũ
Sáng mồng một, ngắm cành mai, đơn một cành vui đón năm mới.
Khoai lang sùng nhúng bột… chiên, đậm đà vị mứt mốc, thẫn thờ tưởng nhớ tết quê cha
Hột mít sượng lùi tro… nướng, thoang thoảng mùi chè thiu, đờ đẫn mơ màng xuân đất mẹ.
Tết tha hương có bánh chưng, bánh tét sao không thấy tết
Xuân viễn xứ cũng cành đào, cành mai mà chẳng gặp xuân.

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

Xuân Nhâm Thìn sắp về, Zetafashion xin gửi tặng cả nhà một câu đối "cây nhà lá vườn"

Xã hội kim tiền, người người cạnh tranh kiếm tiền, khoe xe, khoe nhà, khoe chân dài, khoe tiền tỷ
Mạch ngầm nhân ái, có những người làm việc thiện, góp tiền, góp sức, góp tháng ngày, góp nhân tâm

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

Ông Tây này yêu tiếng Việt, yêu vọng cổ. Là người Việt Nam sao tai lại không?

[video=youtube;Z05mlLUQJSo]http://www.youtube.com/watch?v=Z05mlLUQJSo[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;9TZve8j-psY]http://www.youtube.com/watch?v=9TZve8j-psY&feature=related[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;Ri6HyEPZLfs]http://www.youtube.com/watch?v=Ri6HyEPZLfs&feature=related[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

"Nô lệ" văn hóa

http://vietnamnet.vn/vn/chinh-tri/tuanvietnam/62375/-no-le--van-hoa.html

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;8mfO6JNJE9M]http://www.youtube.com/watch?v=8mfO6JNJE9M[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;goN5OvdRPNw]http://www.youtube.com/watch?v=goN5OvdRPNw&feature=related[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;vE_pSYI_av0]http://www.youtube.com/watch?v=vE_pSYI_av0&feature=related[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;CASA40fJCaw]http://www.youtube.com/watch?v=CASA40fJCaw&feature=related[/video]

 

Ðề: Dạy con yêu tiếng Việt?

[video=youtube;LqKExFaeAGo]http://www.youtube.com/watch?v=LqKExFaeAGo[/video]