TT - Trong thời gian du học tại một thị trấn nhỏ thơ mộng miền tây bang Massachusetts, tác giả Phạm Quốc Lộc có điều kiện tiếp cận với cách giảng dạy cho học sinh ở Mỹ. Tôi có dịp dạy kèm cho một số học sinh tiểu học và trung học VN vừa sang Mỹ định cư. Có lần tôi kèm một em lớp 5 mới sang Mỹ được một năm, tiếng Anh bập bẹ trong khi tiếng Việt bắt đầu mai một. Trong một môn học, em phải làm thuyết trình về một nhân vật lịch sử mà em ngưỡng mộ. Em chọn Hồ Chí Minh cho bài thuyết trình của mình. Điều làm tôi suy nghĩ là ngay ở cấp lớp 5 ở Mỹ các em đã được đào tạo tính trung thực trong khoa học. Trước khi thực hiện đề tài của mình, học sinh được hướng dẫn sử dụng truy tìm thông tin từ Internet và các cơ sở dữ liệu. Các em học cách tìm thông tin bằng từ khóa, học cách sàng lọc thông tin cần thiết, rồi vận dụng thông tin vào bài thuyết trình, và đặc biệt ở phần cuối bao giờ cũng là một danh sách tài liệu tham khảo mà các em đã trích dẫn. Rõ ràng minh bạch "đâu là ý em, đâu là ý người" chứ không được nhập nhằng. Ở cấp lớp 10, tôi cũng kèm một vài em trong giờ toán và sinh học. Về nội dung kiến thức thì quả là "chuyện nhỏ" đối với học sinh VN. (Có khi tôi phải cười thầm khi thấy học sinh Mỹ dở hơn học sinh VN như thế nào, nhớ lại thời trung học tôi đã phải vật lộn với những bài toán di truyền cao siêu của môn sinh học, và kết quả là sáng học ở lớp, chiều chiều đạp xe đến nhà thầy để được "trang bị thêm kiến thức quí báu" về gen trội, gen lặn, hoặc cô mèo này sẽ sinh ra mấy mèo mun, ả gà kia sẽ cho mấy gà trống...). Nhưng mỗi một bài tập, hoạt động trong lớp ở Mỹ đều phản ảnh rất rõ nét những giá trị trong giáo dục mà ở ta chưa thiết lập được. Một trong những giá trị đó là người học là trung tâm và học là một quá trình phát hiện thông tin chứ không phải chỉ đơn thuần truyền đạt thông tin từ người thầy đến học trò. Dĩ nhiên người thầy phải cung cấp những kiến thức cơ bản, những công cụ cần thiết để học sinh từ đó tự tìm tòi và phát hiện kiến thức cốt lõi của bài học. Trong một buổi theo dõi việc dạy môn sinh học lớp 10, tôi mê mẩn khi thấy từng nhóm học sinh trình bày về thí nghiệm "tưởng tượng" của mình. Trong mỗi phần trình bày, các em đều nêu rõ giả thiết, các bước thực nghiệm, kết quả, đánh giá kết quả, và kết luận về giả thiết (đúng hay sai). Tôi ngạc nhiên khi những học sinh còn đánh vật với việc qui đổi đơn vị từ centimet sang millimet lại hiểu rất thấu đáo về những khái niệm như nhóm thí nghiệm (experimental group) và nhóm đối chứng (control group), những khái niệm mà đa số sinh viên đại học ở VN vẫn ít có cơ hội tiếp cận. Một "nhóm nghiên cứu" của lớp nêu giả thiết về mối liên hệ giữa sự phát triển của giun đất với ánh sáng mặt trời. Các em nghiên cứu (chỉ tưởng tượng thôi!) trên hai ngôi nhà khác nhau và không quên nhấn mạnh rằng các điều kiện môi trường khác (ngoài ánh nắng mặt trời) của hai ngôi nhà là rất giống nhau để đảm bảo kết luận của mình có giá trị. Một khi đã hiểu rõ các yếu tố cơ bản của thí nghiệm, các em bắt tay vào làm thí nghiệm thật. Các thí nghiệm của lớp bao giờ cũng bắt đầu bằng những phán đoán về một hiện tượng và thông qua thực hành học sinh tự đánh giá về phán đoán của mình. Bài học vừa thực tế vừa làm nổi bật sự đa dạng trong tư duy của học sinh. Việc đánh giá việc học của học sinh cũng rất khác, ở chỗ kết quả của một bài kiểm tra không bao giờ được dùng để kết luận về "số phận" của học sinh. Thông thường, ở ta làm bài kiểm tra xong, bốn điểm là bốn điểm và được ghi vào sổ điểm theo kiểu "bút sa gà chết". Ở Mỹ, bài kiểm tra, ngoài việc để đánh giá còn được dùng như công cụ để giúp học sinh bổ sung kiến thức. Giáo viên sẽ phê vào những câu sai nhằm giúp học sinh hiểu được chỗ sai để làm lại và cải thiện điểm của mình, nhưng sẽ không đạt kết quả tối đa nhằm tránh đánh đồng với học sinh làm chính xác ngay lần đầu. Với cách dạy và học ở trình độ phổ thông như vậy, học sinh Mỹ không biết quá nhiều và quá sâu về bất kỳ môn học nào (ví dụ toán di truyền hay đạo hàm phức tạp), nhưng lại có khả năng lập luận và tư duy sáng tạo khá cao. Người Mỹ tin rằng đấy mới chính là công cụ cần thiết để giúp học sinh đi sâu vào chuyên môn ở bậc đại học. Nói nôm na thì toán di truyền là chuyện của những nhà di truyền học, còn trình độ phổ thông thì cần hiểu thế nào là giả thiết, là đánh giá giả thiết thông qua thực nghiệm, thế nào là nhóm thí nghiệm, nhóm đối chứng... Học ở đây là học cách suy nghĩ, phương pháp tư duy, sáng tạo, chứ không phải chỉ đơn thuần nhớ một công thức toán, ngày tháng năm của một sự kiện lịch sử, hay nhớ thuộc lòng kinh độ và vĩ độ của một quốc gia nào đó. PHẠM QUỐC LỘC (Massachusetts) Tuổi trẻ
