TT - Đánh giá chất lượng giáo dục phổ thông không nên nói là ta đã dạy được bao nhiêu kiến thức, nhiều hơn hay ít hơn thiên hạ và dựa vào đó mà tự hào... Đánh giá chính xác là xem qua việc học đó ta đã tạo được tư duy tốt cho người học như thế nào. Học không chỉ để biết cái này cái nọ, quan trọng hơn nhiều là học để biết tư duy. Không nên lấy “gà chọi” ra để tự hào! Theo tinh thần bản dự thảo báo cáo về tình hình giáo dục của Chính phủ sẽ trình Quốc hội trong kỳ họp tới, quả đại học của chúng ta đang có nhiều vấn đề, nhưng ở cấp phổ thông thì có thể khá yên tâm, thậm chí lạc quan. “Kiến thức, kỹ năng của học sinh phổ thông hiện nay cao hơn các thế hệ trước, nhất là về kiến thức toán, khoa học tự nhiên, tin học, ngoại ngữ. Chất lượng kiến thức ở một số môn đã ngang trình độ khu vực (thể hiện ở đa số học sinh tốt nghiệp phổ thông ở VN đi du học nước ngoài đều theo học được chương trình đào tạo ở các nước đó, trong đó nhiều học sinh được xếp loại giỏi, xuất sắc). Chất lượng đào tạo học sinh giỏi đạt được trình độ cao so với khu vực, thể hiện qua kết quả cao của học sinh VN trong các kỳ thi quốc tế”. Nếu quả thật như vậy thì các cuộc thảo luận của chúng ta, và cả những lo lắng, bức xúc của xã hội thể hiện ngày càng ráo riết, nóng bỏng trên các phương tiện truyền thông lâu nay đều thật vô duyên, thậm chí bậy bạ! Thứ nhất, các cháu học sinh đi thi và đoạt giải cao đó đúng là những cháu thông minh, đáng quí, nhưng ai cũng biết - những người phụ trách chuẩn bị các cuộc đi tỉ thí đều càng biết rất rõ - đó là “gà nòi”, hoàn toàn không thể coi là đại diện cho trình độ chất lượng chung của giáo dục phổ thông chúng ta. Và ta lại đem gà nòi đi đá nhau với gà nuôi đại trà của người ta rồi lấy đó làm tự hào! Thứ nữa, người ta quan niệm các cuộc thi Olympic đó chẳng qua là một kiểu trò chơi của những lứa tuổi trẻ con nào đó, trong đó có rất nhiều thứ thuộc về “xảo thuật”. Chơi như vậy cũng vui và cũng có ích, không ai phản đối các trò chơi đó làm gì, nhưng hoàn toàn không thể lấy những trò chơi đó để làm bằng chứng nghiêm túc đánh giá chất lượng giáo dục. Lại cũng phải nói rõ học sinh tốt nghiệp phổ thông của ta đi du học ở các nước tiên tiến phần lớn đều phải qua thêm một thời gian học lại, học thêm, vừa để bổ sung những điều rất cơ bản mà nền giáo dục phổ thông của chúng ta không trang bị được cho họ, vừa để tẩy xóa, sửa chữa những lệch lạc họ đã bị tiêm nhiễm trong khi học phổ thông theo cách học trong nước thì mới theo kịp được một cách bình thường bậc đại học ở nơi du học. Đó là một thực tế khiến ta phải suy nghĩ, xem xét lại giáo dục phổ thông ở ta. Quả thật giáo dục phổ thông ở ta đang rất có vấn đề, có nhiều vấn đề, và không phải là những vấn đề nhỏ so với các nước, ngay cả với khu vực. Nếu cuộc kiểm điểm tình hình của chúng ta không thẳng thắn, trung thực và nghiêm túc về chỗ này, tôi e rằng lần này nữa sẽ là thêm một lần kiểm điểm suông, hời hợt, thất bại. Còn có một vấn đề quan trọng hơn, thể hiện qua dự thảo báo cáo: khi nói đến chất lượng, đánh giá chất lượng giáo dục thì tiêu chí hàng đầu được nêu lên là “kiến thức”. Có lẽ chính quan niệm này đã dẫn đến tình trạng ra sức nhồi nhét kiến thức vào đầu học sinh và sinh viên chúng ta suốt nhiều năm qua, nhồi nhét bao nhiêu cũng thấy không vừa, lúc nào cũng thấy thiếu, khiến nội dung chương trình ngày càng nặng, và người học thì càng học càng đần đi, rất sớm đuối sức, hủy hoại ý chí và khả năng sáng tạo của người học, để lên đến bậc đại học họ trở nên xác xơ cả về thể chất lẫn tinh thần và cũng lười học hơn, như chính báo cáo cũng xác nhận (nhưng không giải thích được). Đương nhiên kiến thức là quan trọng, không có những kiến thức cơ bản vững chắc thì không có nền tảng để tiếp tục đi tới, nhưng người ta học kiến thức không phải chỉ để có kiến thức. Điều quan trọng là qua học kiến thức mà học được cách tư duy, rèn luyện tư duy để rồi sau đó biết cách tự mình tiếp tục độc lập đi tìm và chiếm lĩnh kiến thức mới, tự làm giàu mãi đến suốt đời trí tuệ của mình, tự mình giải quyết thành công những bài toán đặt ra liên tục với mình trong đời. Trong một lần thảo luận tôi được nghe anh Tôn Thất Nguyễn Thiêm nói một ý rất đúng và rất hay: cần phân biệt “kiến thức” với “tri thức”. Kiến thức có thể đọc được trong sách; còn tri thức là khi kiến thức đó đã được mình thật sự chiếm lĩnh, đã “ngộ” ra được, trở thành bản lĩnh của mình, thậm chí mình có thể thoát ra được khỏi nó, vượt lên nó, để độc lập xử lý các tình huống khác nhau ở đời, xử lý và sáng tạo. Trách nhiệm của toàn xã hội Qua thảo luận ít lâu nay, tôi nghĩ một trong những vấn đề chúng ta có thể ngày càng thấy rõ ra là: quả thật trách nhiệm của ngành giáo dục, cụ thể là của Bộ GD-ĐT, trong những khủng hoảng của tình hình hiện nay là rất lớn. Tuy nhiên chúng ta cũng có thể thấy rõ rằng những vấn đề giáo dục đang có đồng thời cũng là những vấn đề của xã hội. Tôi xin nêu một ví dụ: báo cáo thẩm tra của Ủy ban Văn hóa, giáo dục - thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội nêu lên căn bệnh đầu tiên và phổ biến là tình trạng gian dối. Tôi nghĩ ai cũng có thể hiểu rằng nếu bệnh gian dối phổ biến trong giáo dục thì trước hết là do nó phổ biến trong xã hội. Nếu nói đến khuyết điểm của ngành giáo dục trong việc này thì là ở chỗ nó đã cam chịu làm sản phẩm bị động của những tiêu cực xã hội, trong khi đúng ra nó phải là nơi chống chọi lại quyết liệt nhất tình hình đó, và trong những chừng mực nhất định nó có khả năng làm việc đó, thậm chí cần phải và có thể khởi đầu từ nó mà cải biến tình hình xã hội. Trong lịch sử, và ngay trong lịch sử nước ta, đã từng có không ít lần giáo dục làm được mạnh mẽ vai trò xã hội này của mình, như giáo dục thời Chu Văn An, hoặc vai trò cực kỳ đặc sắc của giáo dục trong phong trào Duy Tân của Phan Châu Trinh. Tôi đề nghị nên đặt vấn đề cải cách giáo dục của chúng ta hiện nay ở tầm mức đó. Thậm chí rất có thể đây là một khâu đột phá quan trọng để cải biến tình hình xã hội. Và nếu hiểu như vậy thì một mặt ngành giáo dục cần hiểu và đặt công cuộc cải cách hiện nay của mình ở một tầm xã hội cao hơn, đồng thời xã hội cũng không thể coi đây hoàn toàn chỉ là trách nhiệm riêng của ngành giáo dục. Tôi thật sự ngạc nhiên thấy lâu nay trong những vấn đề nóng bỏng này, chẳng hạn Ban Khoa giáo trung ương hầu như đứng ngoài, vô can, không thật sự vào cuộc như một bộ phận có trách nhiệm lớn. Thật sự có những vấn đề chỉ riêng ngành giáo dục thôi không thể nào giải quyết được. Nhà văn NGUYÊN NGỌC Nguồn: Tuổi Trẻ Online
