Táo bón là một vấn đề thường gặp ở trẻ em với biểu hiện thường thấy là số lần đi tiêu ít, kèm theo phân khô, cứng. Có nhiều yếu tố có thể gây ra táo bón ở trẻ em, ví dụ như việc ép trẻ tập ngồi bô quá sớm hoặc do thay đổi chế độ ăn. Tuy nhiên, trong đa số trường hợp, táo bón ở trẻ em thường chỉ là tạm thời. Khuyến khích trẻ ăn thêm các thực phẩm có chứa nhiều chất xơ như rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, uống thêm nước có thể giúp trẻ bớt táo bón. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê các thuốc nhuận trường giúp làm mềm phân, táo bón ở trẻ em. Biểu hiện táo bón ở trẻ em có thể là: Đi tiêu dưới 3 lần trong 1 tuần. Phân cứng, khô, khó đi. Đau khi đi tiêu. Đau bụng Buồn nôn Vết ố do phân dính trên quần của trẻ, chứng tỏ phân đang bị giữ lại trong trực tràng. Tình trạng này gọi là ỉa đùn, đôi khi làm cho cha mẹ hiểu lầm là trẻ đang bị tiêu chảy. Trẻ đi tiêu có máu tươi dính bên ngoài phân. Việc đau đớn mỗi lần đi tiêu có thể làm cho trẻ sợ hãi, cố nín nhịn. Cha mẹ có thể nhận biết điều này khi thấy trẻ cố bắt chéo 2 chân lại, vặn vẹo người, nghiến răng mím môi, cố túm mông lại,... Các yếu tố có thể góp phần làm cho trẻ bị bón như: Nín nhịn đi tiêu: Trẻ có thể phớt lờ cảm giác muốn đi tiêu vì chúng quá sợ hãi sự đau đớn khi đi tiêu phân cứng của những lần trước, cũng có thể vì chúng không muốn sử dụng toa lét công cộng hoặc đơn giản chỉ vì chúng đang quá mê chơi chuyện gì đó. Tập ngồi bô sớm: Nếu ép trẻ tập ngồi bô quá sớm, trẻ có thể phản kháng lại và nín giữ phân lại Thay đổi chế độ ăn: Chế độ ăn thiếu chất xơ từ rau quả hoặc thiếu nước hoặc ăn dư chất đạm có thể gây ra táo bón. Một trong những giai đoạn thường thấy táo bón là lúc trẻ ăn dặm. Xáo trộn sinh hoạt: Bất cứ một sự xáo trộn sinh hoạt hàng ngày nào của trẻ cũng đều có thể gây ra táo bón, ví dụ như đi du lịch, thời tiết nóng bức hoặc stress,…Trẻ cũng thường có thể bị táo bón khi bắt đầu đi học. Thuốc: Một vài loại thuốc có thể gây táo bón cho trẻ. Dị ứng sữa bò: Tình trạng dị ứng sữa bò hoặc khi ăn nhiều sản phẩm từ sữa có thể gây ra táo bón. Tiền căn gia đình: Các trẻ có người thân trong gia đình bị táo bón thường cũng dễ mắc táo bón. Điều này có thể do yếu tố di truyền hoặc do môi trường. Tình trạng bệnh: Hiếm gặp hơn, táo bón có thể do bất thường về giải phẫu học, do bệnh chuyển hóa, bệnh của hệ tiêu hóa hay của một bệnh khác. Khi nào cần đưa trẻ đi khám? Táo bón ở trẻ em thường không nghiêm trọng.Tuy nhiên, táo bón kéo dài có thể gây ra biến chứng hoặc có thể là dấu hiệu của một bệnh khác. Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám nếu trẻ bị táo bón kéo dài hơn 2 tuần hoặc nếu trẻ có sốt, ói, phân có máu, chướng bụng, sụt cân, nứt hậu môn hay sa trực tràng. Trước khi đi khám, cha mẹ nên chuẩn bị đầy đủ các thông tin để trao đổi với bác sĩ, hỏi trước xem có cần phải làm gì để chuẩn bị cho cuộc hẹn hay không. Bạn sẽ làm gì khi gặp bác sĩ? Kể ra tất cả các triệu chứng của trẻ, kể cả các triệu chứng có vẻ không liên quan. Cho biết ngày trẻ bắt đầu táo bón, táo bón xảy ra liên tục hay chỉ thỉnh thoảng mới bị, kể các sự kiện xảy ra cùng lúc với táo bón. Cho bác sĩ biết số lần đi tiêu, khối lượng và độ cứng của phân, chế độ ăn của trẻ, những thay đổi trong sinh hoạt hàng ngày. Báo với bác sĩ tất cả các loại thuốc mà trẻ đang sử dụng, các biện pháp cha mẹ đã làm nhằm cải thiện tình trạng táo bón. Bác sĩ cũng có thể sẽ đặt câu hỏi xem trong phân có máu hay không? máu tươi dính bên ngoài phân hay máu nằm lẫn trong phân? Có vết phân dính trên đáy quần của trẻ không (tình trạng ỉa đùn)? Trẻ có rặn nhiều, đau đớn trong lúc đi tiêu không? Trong gia đình có tiền căn táo bón hoặc bệnh gì khác của hệ tiêu hóa không? Chuẩn bị sẳn các câu hỏi muốn đặt ra cho bác sĩ, ví dụ như nguyên nhân nào làm trẻ bị táo bón? có cần cho trẻ làm xét nghiệm nào không? Có cần thay đổi chế độ ăn cho trẻ? Có cần cho trẻ dùng thuốc không? dùng như thế nào, trong bao lâu?,… Trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ có thể cho trẻ làm một số xét nghiệm như xét nghiệm máu, chụp X quang bụng, sinh thiết trực tràng,… Táo bón sẽ được điều tri như thế nào? Tùy trường hợp, bác sĩ có thể cho trẻ: Dùng các sản phẩm bổ sung chất xơ hoặc làm mềm phân nếu chế độ ăn của trẻ không có đủ chất xơ. Tuy nhiên khi dùng các sản phẩm này, trẻ cần phải uống đủ nước để giúp các sản phẩm này phát huy được tác dụng. Lượng chất xơ trẻ cần hàng ngày thay đổi từ 20-30g mỗi ngày tùy theo lứa tuổi. Thuốc xổ phân hoặc thụt thá, nếu trẻ có ứ phân gây tắc nghẽn, bác sĩ sẽ cho trẻ dùng thuốc xổ phân hoặc thụt tháo. Đôi khi do tình trạng ứ phân nghiêm trọng, trẻ cần được nhập viện để tiến hành thụt tháo tại bệnh viện. Việc sử dụng thuốc xổ phân hoặc thụt tháo cần tuân theo chỉ định của bác sĩ. Trong đa số trường hợp, việc tăng cường chế độ ăn có nhiều chất xơ, thay đổi thói quen hàng ngày cũng giúp làm giảm tình trạng táo bón cho trẻ. Chế độ ăn nhiều chất xơ: Sẽ giúp phân mềm và tăng khối lượng phân. Chọn các thực phẩm chứa nhiều chất xơ tùy theo từng địa phương, tùy theo sở thích của trẻ. Các thực phẩm chứa nhiều chất xơ như đậu, ngũ cốc nguyên hạt, rau, trái cây,...Tập cho trẻ ăn với số lượng tăng dần trong nhiều tuần sẽ giúp tránh được tình trạng đầy hơi có thể xảy ra trên những trẻ chưa từng ăn các thực phẩm chứa nhiều chất xơ trước đó. Khuyến khích trẻ uống nhiều dịch: Nước và các loại dịch khác sẽ giúp làm mềm phân. Tạo thói quen đi toa lét: Thu xếp cho trẻ có đủ thời gian để đi toa lét.Chọn một thời điểm thích hợp trong ngày để trẻ có đủ thời gian ngồi toa lét. Khuyến khích trẻ ngồi toa lét trong 5 - 10 phút, trong vòng 30 phút sau mỗi bữa ăn.Tập cho trẻ thói quen đi toa lét đều đặn mỗi ngày ngay cả trong những ngày nghỉ. Cho trẻ ghế kê chân trong khi ngồi đi tiêu, khi chân có điểm tựa trẻ sẽ dễ tống phân hơn. Nâng đỡ tinh thần: Khen thưởng cho sự cố gắng của trẻ, không nhất thiết phải đợi thành công mới thưởng. Tặng cho trẻ những phần thưởng nho nhỏ ( ví dụ các sticker, truyện tranh,…) để khuyến khích. Không được phạt trẻ khi chúng ỉa đùn vì đó là việc không mong muốn. Mát xa bụng: Mát xa bụng nhẹ nhàng cho trẻ theo chiều kim đồng hồ có tác dụng hỗ trợ đi tiêu. Giúp trẻ hít thở chậm và sâu: Giúp trẻ hít thở chậm và sâu trong khi đi tiêu có thể giúp trẻ thư giãn, vượt qua nổi sợ hãi đi toa lét. Thay đổi lối sống. Tăng cường hoạt động thể dục thường xuyên, tránh lối sống thụ động (như cha mẹ cho xem tivi, chơi Ipad nhiều quá) có tác dụng kích thích chức năng đại tràng, giúp dễ đi tiêu Nhắc trẻ phải đi tiêu ngay khi có cảm giác muốn đi tiêu: Có những trẻ bị cuốn hút vào trò chơi đến nổi bỏ qua cảm giác muốn đi tiêu. Việc này về lâu dài sẽ gây ra tình trạng táo bón. Cha mẹ cần phải hiểu rõ rằng việc điều trị táo bón đòi hỏi nhiều thời gian và sự kiên nhẫn. Điều trị táo bón cần phải được tiếp tục trong nhiều tháng sau khi trẻ đã đi tiêu được thường xuyên và phân đã mềm hơn. BS. Phạm Bích Chi
