Khi xâm nhập tế bào, vật liệu di truyền sẽ nhân lên với số lượng lớn hàng trăm triệu lần, gọi là quá trình sao chép để tạo ra những virus mới; sao chép xuất hiện lỗi gọi là đột biến. Sự xuất hiện của các biến thể nCoV với các đột biến mới đang ảnh hưởng đến các khía cạnh dịch tễ học và lâm sàng của đại dịch Covid-19. Những biến thể mới này có thể làm tăng tốc độ lây truyền virus; tăng nguy cơ tái nhiễm và giảm khả năng bảo vệ bằng cách vô hiệu hóa các kháng thể đơn dòng và tiêm chủng; tăng nguy cơ nặng bệnh và tỷ lệ nhập viện... Kể từ khoảng tháng 10/2020, sự xuất hiện các biến thể mới đã làm phức tạp thêm chương trình nghiên cứu Covid-19 và mở ra một giai đoạn mới của đại dịch. Biến thể Alpha từ Anh nhanh chóng càn quét châu Âu và nước Mỹ, sau đó lan khắp châu Á. Tiếp đó, biến thể Delta từ Ấn Độ phủ bóng đen toàn cầu và Việt Nam là một trong những nước đã bị ảnh hưởng rất lớn do biến thể này. Đến nay, số liệu giải trình tự toàn bộ gene virus, đang được thực hiện tại Trung tâm Nghiên cứu Y - học Việt Đức (VG-CARE), Bệnh viện Trung ương 108, cho thấy các chủng phân lập được đều là biến thể Delta. Tại sao biến thể liên tục xuất hiện? Cấu trúc của virus rất đơn giản, gồm một vỏ protein bao bọc vật liệu di truyền bên trong là ARN hoặc ADN. Khi vào cơ thể, quá trình nhân lên với số lượng lớn hàng trăm triệu lần để tạo ra những virus mới xuất hiện lỗi thì gọi là đột biến. Không phải mọi đột biến đều nguy hiểm và đáng sợ. Đôi khi, có những đột biến làm hại chính virus, một đặc điểm là hầu hết đột biến không phù hợp để virus phát triển nên sẽ nhanh chóng biến mất. Chỉ số ít những đột biến mang lại lợi thế chọn lọc cho virus, làm tăng khả năng lây nhiễm, tức là thành một dòng mới, khi đó gọi là biến thể. Tất cả loại virus đều thay đổi theo thời gian và có thể dẫn đến các biến thể. Virus ARN lại càng dễ bị đột biến hơn vì có cấu trúc mạch đơn nên kém bền vững, nếu xảy ra sai sót trong quá trình sao chép thì không có khả năng sửa lỗi. Do sự đột biến quá nhanh chóng và đa dạng, khó có thể tìm ra một loại vaccine phòng ngừa hiệu quả cho tất cả biến thể. Ví dụ cúm, mỗi năm một biến thể nên vaccine cũng phải hiệu chỉnh theo, tiêm nhắc lại từng mùa cúm. Cũng như vậy, loài người chưa thể sản xuất ra vaccine phòng HIV thực sự hiệu quả. Trong khi hầu hết biến thể ít tác động đến các đặc tính của virus và đối với cộng đồng, một số biến thể có thể có tác động lớn hơn. nCoV gây đại dịch Covid-19 là virus có đặc điểm ARN sợi đơn - dương, dài nhất trong số các virus, nên khả năng xảy ra đột biến khá dễ dàng. Bởi vậy, sau chủng hoang dại Vũ Hán ban đầu, từ tháng 10/2020 đến nay, thế giới liên tục phát hiện những biến thể mới. Phân loại các biến thể nCoV Một biến thể trở thành biến thể đáng lo ngại (VOC) khi những biến đổi về bộ gene của virus có ý nghĩa lâm sàng hoặc sức khỏe cộng đồng ảnh hưởng đến một trong các yếu tố sau: Khả năng truyền (lây lan); Độc lực (mức độ nghiêm trọng của bệnh); Thay đổi hiệu quả vaccine (giảm hiệu quả); Hiệu quả chẩn đoán (phương pháp chẩn đoán hiện tại không còn hiệu quả)... Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp các biến thể của nCoV thành các nhóm như sau: Biến thể được quan tâm (VOI): Lambda (λ) và Mu (μ). Biến thể đáng lo ngại (VOC): Alpha (α), Beta (β), Gama (γ), Delta (δ). Biến thể đang được điều tra (VUM): Danh sách của WHO đang có 15 biến thể VUM. Biến thể với hậu quả nguy hiểm (VOHC): là những biến thể tác động đến các biện pháp đối phó y tế (IMCM). WHO cũng như CDC chưa xếp các biến thể của nCoV vào nhóm VOHC này. Lý do là tất cả vaccine hiện tại vẫn hiệu quả đối với tất cả biến thể được phát hiện và các biện pháp đối phó y tế vẫn tỏ ra có hiệu lực. Biến thể Delta (B.1.617.2) lần đầu tiên được xác định ở bang Maharashtra, Ấn Độ, vào cuối năm 2020 và lan rộng khắp quốc gia này, vượt qua các dòng họ đã có trước đó bao gồm B.1.617. 1 (Kappa) và B.1.1.7 (Alpha). Trong các mô hình dự đoán, chuyên gia ước tính khoảng 70% trường hợp nhiễm nCoV mới là do biến thể Delta ở châu Âu vào đầu tháng 8 và khoảng 90% trường hợp nhiễm trùng vào cuối tháng 8. Các bằng chứng cho thấy biến thể Delta tăng khả năng lây truyền (tải lượng virus cao hơn và thời gian ủ bệnh có khả năng ngắn hơn), so với các chủng trước đó. Tải lượng virus của các trường hợp nhiễm Covid-19 do biến thể Delta gây ra cao hơn so với các trường hợp nhiễm Alpha hoặc không phải VOC. Biến thể Delta gây bệnh nghiêm trọng hơn so với các chủng trước đây. Tuy nhiên, bằng chứng này tập trung vào quần thể người lớn trong khi chưa có bằng chứng về mức độ nghiêm trọng đối với trẻ em. Sau biến thể Delta, gần đây lại xuất hiện thêm biến thể Mu (B.621) với sự lo ngại đáng kể. Mu được phát hiện lần đầu tiên ở Colombia vào tháng 1/2021, chịu trách nhiệm cho hơn một phần ba số trường hợp Covid-19 tại nước này. Đến nay biến thể này đã xuất hiện ở 42 quốc gia, nhưng chỉ chiếm 0,1% số ca nhiễm trên toàn cầu, có khả năng lây truyền thấp hơn so với biến thể Delta. Các giải trình tự gene cho thấy rằng biến thể Mu có 8 đột biến tại gene S (Spike gene), nhiều đột biến trong số đó cũng có ở các biến thể khác: Alpha, Beta, Gamma và Delta. Đột biến P681H giúp tăng khả năng lây truyền của biến thể Alpha và nó có tính chất tương tự đối với Mu. Tuy nhiên biến thể Mu cũng chứa đựng những đột biến mới chưa từng thấy trong các biến thể trước đây, do đó, hậu quả của chúng chưa được hiểu đầy đủ. Mu còn có hai đột biến khác, là E484K và K417N, được cho là giúp virus lẩn tránh vaccine. Trong các biến thể Beta và Gamma, đột biến E484K làm cho các biến thể này có khả năng kháng một liều duy nhất vaccine mRNA. Mu cũng xuất hiện những đột biến chưa rõ, ví dụ như R346K và Y144T, cần phải chờ thời gian thu thập số liệu và phân tích thêm. Đến nay, biến thể Delta vẫn là biến thể đáng lo ngại nhất. Còn quá sớm để khẳng định biến thể Mu có thể trở thành biến thể đáng lo ngại VOC hay không - biến thể này cần được giám sát chặt chẽ. Các nhà khoa học cần phải có thêm những báo cáo dịch tễ phân tử về các biến thể nCoV vì virus có thể biến đổi liên tục. Để ngăn chặn virus, vaccine là vũ khí quan trọng số một. Thúc đẩy chiến lược tiêm phòng vaccine nhanh nhất cho các đối tượng có nguy cơ cao, sau đó là bao phủ cho các nhóm đối tượng ít nguy cơ (trẻ tuổi, không có bệnh nền mạn tính) là chiến thuật hợp lý nhất để có miễn dịch cộng đồng.
