Mấy ngày hôm nay thông tin về cuộc bầu cử tổng thống Mỹ tràn ngập trên mọi phương tiện truyền thông đại chúng, đặc biệt là mạng Facebook. Những người bạn của tôi thực sự đã rất quan tâm nhiều đến chính trị và họ cũng thể hiện điều đó thật nhiều trên Facebook, và đó thật sự là một niềm vui vì người Việt Nam mình bây giờ đã quan tâm đến chính trị và không còn sợ hãi khi nói đến nó nữa. Chính trị là quan trọng và cần thiết nó liên quan trực tiếp đến chất lượng sống của chúng ta.

Có rất nhiều người cảm thấy vui mừng với chiến thắng của Donald Trump nhưng cũng không ít người tỏ ra thất vọng với kết quả của cuộc bầu cử cho dù người Việt Nam chúng ta gần như chẳng được dự phần trong kết quả đó cả.

Tôi đã làm cuộc bỏ phiếu gọi là "bầu cử ảo" để các thành viên trên diễn đàn LÀM CHA MẸ cũng như các thành viên trong Group LÀM CHA MẸ Thật trên Facebook bỏ phiếu để chọn một trong 2 người này, và kết quả thì ở cả diễn đàn lẫn trên Facebook thì hầu hết mọi người đều chọn Hilary Clinton với cách biệt khá cao đó là người ủng hộ Hilary Clinton cao gấp hơn 2 lần so với Donald Trump. Nhưng kết quả bầu cử ở Mỹ thì lại khác hẳn, Donald Trump thắng cách biệt Hilary Clinton mà không chỉ như vậy đảng Cộng Hoà của Donald Trump cũng thắng đảng Dân Chủ của Hilary Clinton trong các cuộc đua vào Thượng viện và Hạ viện Mỹ.

Tại sao lại có khác biệt quá xa đến như vậy? Có phải người Mỹ không biết cách bầu cử hay chọn lựa của họ không đúng? Hay tại cơ chế bầu cử của họ không công bằng? Hay tại thông tin chúng ta nhận được chưa đầy đủ?

Có thể có nhiều lý do khác nhau, nhưng có một điểm đáng suy nghĩ đó là các báo chính thống nước ta đồng loạt đăng tin về các cuộc biểu tình của người Mỹ về việc Trump trúng cử khi mà cách đó không lâu một cuộc biểu tình lớn với sự tham gia của hàng chục ngàn người dân ở miền trung biểu tình phản đối công ty Formosa thì không một báo đài quốc doanh nào dám đưa tin cả. Đó là chuyện truyền thông ở Việt Nam còn ở nước Mỹ thì việc biểu tình là chuyện bình thường và nó là cái quyền cơ bản của người dân ở đó, và nó có lẽ cũng giống như cái quyền hít thở không khí vậy. Có thể nhiều người cho rằng biểu tình như vậy gây bất ổn nhưng có lẽ đó là cách khôn ngoan mà người Mỹ xả áp suất cho những mâu thuẫn và để mọi người dân đều có thể thể hiện cái quyền của mình kể cả quyền không đồng ý với kết quả bầu cử.

Chi tiêu cho chiến dịch tranh cử của bà Hilary Clinton và ông Donald J. Trump tính đến ngày 19/10/2016
​

Quay lại với kết quả của cuộc bầu cử, chúng ta thấy Hilary Clinton tuy không phải tỷ phú nhưng bà ta lại vận động được cho chiến dịch tranh cử với số tiền khổng lồ lên đến hơn 1 tỷ đô la và chi gần 1 tỷ đô cho chiến dịch tranh cử, trong khi ông Donald Trump dù là tỷ phú nhưng chỉ có ngân sách chưa bằng nửa của bà Hilary Clinton và cũng tiêu chưa đến nửa so với bà kia mà lại dành được chiến thắng vang dội. Điều này gây bất ngờ cho không ít người.

Về cách thức bầu cử ở Mỹ cũng khá đặc biệt, đó là người dân không bầu cử trực tiếp mà bầu chọn những người đại diện để bầu cử, những người thiết kế ra cơ chế chính trị này ở nước Mỹ đã khôn ngoan chọn cách này để tránh cho dân chúng dễ bị dắt mũi bởi những chính trị gia mồm mép và biết cách thao túng quần chúng bằng những hứa hẹn hấp dẫn. Cơ chế này đã chứng tỏ sự hiệu quả của nó trong việc bảo vệ người dân Mỹ khỏi những chọn lựa sai lầm vì những người đại diện thường là những người hiểu biết và có tầm nhìn xa hơn nên họ không dễ bị đánh lừa bởi các chính trị gia mồm mép hoặc những đảng phái chính trị lợi dụng người dân nghèo. Thông thường dân nghèo dễ bị mắc lừa hơn vì nhu cầu của họ cũng ngắn hạn. Lịch sử thế giới đã chứng tỏ điều này với các phong trào theo kiểu Quốc Gia Xã Hội Chủ Nghĩa (Đức Quốc Xã) hay Xã Hội Chủ Nghĩa kiểu Liên Xô.

Tháp nhu cầu của Mashlow cho rằng khi người ta được thoả mãn những nhu cầu thấp sẽ đòi hỏi những nhu cầu cao hơn, bởi vậy những người giầu có thường có tầm nhìn xa hơn so với những người nghèo khổ vốn chỉ quan tâm đến cơm-áo-gạo-tiền.
​

Vậy lý do gì mà người Mỹ lại không chọn Hilary Clinton khi mà trước đây đã chọn Obama?

Thường phía đảng Dân Chủ thì thiên về vuốt ve những thành phần yếu thế trong xã hội và trong bất cứ xã hội nào thì thành phần yếu đuối này cũng chiếm số đông (xem nguyên lý pareto hay còn gọi là luật 80/20) còn đảng Cộng Hoà thường được sự ủng hộ của những người có học vấn cao hoặc nhóm nhà giầu. Tuy nhiên nhóm nhà giầu thì có số lượng không nhiều người. Thông thường do quá trình phát triển lịch sử của nước Mỹ nên người dân nước này đều được trải nghiệm sự lãnh đạo theo 2 thiên hướng khác biệt này và thông thường người của đảng Cộng Hoà lãnh đạo một thời gian rồi đến người của đảng Dân Chủ sẽ thay thế và cứ thế lặp lại. Có rất ít trường hợp của các đảng phái khác hoặc của ứng cử viên độc lập dành thắng lợi cho dù ở Mỹ có rất nhiều các đảng phái khác nhau.

Cũng không thể không kể đến đặc điểm của người dân Mỹ, đó là những người đã phải chạy trốn khỏi đất nước trước đây của mình để đến nước Mỹ ngay từ thời đầu lập quốc cho đến ngày nay. Họ là những người trốn chạy khỏi chính phủ của họ để lập nên một chính phủ mới một đất nước mới. Thời trước người Anh đã chạy trốn khỏi chính phủ Anh, người Do Thái phải chạy trốn khỏi chính phủ của Hitler và có cả người Mỹ gốc Việt trước đây phải vượt biên mới có thể đến Mỹ. Những người mới đến Mỹ trong thời bình ít khi hiểu được sự khó khăn cận kề cái chết khi phải trốn chạy nên họ khó mà hiểu được sự cần thiết phải giảm bớt sự nguy hiểm của chính phủ của mình. Bởi vậy những người Mỹ phải chạy trốn đã giáo dục cho con cái họ giá trị của sự cố gắng, giá trị của sự tự lập, cái giá phải trả nếu trao quá nhiều quyền lực cho chính phủ. Bởi vậy rất nhiều người Mỹ tin vào "giấc mơ Mỹ" là chỉ cần sự nỗ lực cố gắng thì họ có thể làm được nếu có được tự do.

Điều này không giống với người dân ở Việt Nam cũng như nhiều nước khác, họ thường trông cậy nhiều vào sự chăm lo của chính phủ và thường không tự nỗ lực thật nhiều. Người dân Việt Nam cũng như nhiều nước khác muốn chính phủ có các chương trình phúc lợi thật tốt, có y tế và giáo dục miễn phí, nhiều phúc lợi hơn và giao phó sự an toàn của mình cho chính phủ. Ngược lại phần nhiều người Mỹ thường không thế, họ tự lo cho bản thân, tự bảo vệ quyền tự do cho mình, họ bảo vệ các quyền tự do cho mình bằng súng và quyền sở hữu súng là điều đặc biệt mà người Mỹ mới hiểu, người các nước khác ít khi mà hiểu được như vậy. Cũng chính vì có quyền sở hữu súng mà họ có thể đòi được các quyền khác như quyền tự do ngôn luận, tự do tín ngưỡng, tự do hội họp... và nhờ điều đó mà chính quyền của họ thường bắt buộc phải trở thành tốt nhất.

Đảng Cộng Hoà ở Mỹ đáp ứng những nhu cầu tự lực của người dân nên được ủng hộ bởi những người dân Mỹ da trắng đến Mỹ từ thời kỳ đầu cũng như được sự ủng hộ của người Mỹ nhập cư bằng cách trốn chạy bằng các chính sách như bảo vệ hiến pháp, bảo vệ giá trị Mỹ, bảo vệ tự do... Còn ngược lại thì đảng Dân Chủ thì thường được sự ủng hộ của giới người nghèo và những người nhập cư vào Mỹ trong thời bình. Những người này muốn được chính phủ chăm lo cho đời sống của họ.

Tuy số lượng người nghèo đông hơn, nhưng họ được trải nghiệm đời sống trong một xã hội tự do và công bằng nên họ cũng dần hiểu ra và nhận thấy được lợi ích của sự tự do và sự cần thiết phải thay đổi mỗi khi chính phủ theo hướng đảng Dân Chủ không giữ được những gì họ hứa hẹn. Vì thật ra làm sao mà họ có thể giữ được hứa hẹn như vậy trong dài hạn? Vì thu thì không tăng mà chi thì ngày càng nhiều cho các chương trình phúc lợi xã hội làm ngân sách ngày càng giảm đi và nợ công ngày càng tăng lên cộng với áp lực do thể chế được tách bạch thành 3 nhóm lập pháp, hành pháp, và tư pháp độc lập với nhau cộng với truyền thông tự do và thói quen tự do của người dân và ở Mỹ thì chính phủ không dễ dàng thao túng người dân như ở các xứ khác.

Nói vậy không có nghĩa là thiên hướng của đảng Dân Chủ không có ích mà thực ra nó cũng có ích, nó làm cân bằng nhu cầu của giới người giầu với người nghèo làm cho xã hội không bị quá phân hoá. Nhưng khi người nghèo đã thoả mãn với sự chăm sóc của chính phủ rồi và sự chăm sóc đó ngày càng giảm giá trị đi ví dụ với chương trình chăm sóc y tế Obamacare rất kém hiệu quả và họ cần có thêm công ăn việc làm thì nhu cầu cần đến những tầm nhìn dài hạn hơn của đám người giầu.

Chính vì lẽ có sự thăng bằng giữa hai thiên hướng Dân Chủ và Cộng Hoà, giữa lợi ích ngắn hạn và lợi ích dài hạn, giữa được chăm lo với tự do,... nên sau một thời gian nước Mỹ dưới sự lãnh đạo bởi xu hướng Dân Chủ sẽ được thay bằng xu hướng Cộng Hoà.