Mục đích của bài này nhằm cung cấp một khái niệm chung về nghiên cứu định tính sử dụng trong đánh giá hệ thống y tế hoặc trong phân tích sâu những vấn đề khi nghiên cứu về sức khỏe. Trong thực tế phương pháp này còn chưa được áp dụng rộng rãi ở Việt Nam vì chúng ta vẫn còn rất quen thuộc với tính thuyết phục cao bằng những phân tích có ý nghĩa thống kê của nghiên cứu định lượng. Tuy nhiên, một số tác giả tin rằng sử dụng nghiên cứu định tính, trên một số chủ đề, thì vẫn là tốt hơn nghiên cứu định lượng, nhất là trong trường hợp phân tích tiến trình xã hội gây nhiều tranh cãi. Trên quan điểm chung, nghiên cứu định tính và định lượng là không loại trừ lẫn nhau và là bổ sung cho nhau. Chăm sóc sức khỏe và cung cấp dịch vụ luôn luôn giải quyết vấn đề và sự tác động tương hỗ của con người. Điều này làm cho nó cần thiết để biết và tìm ra rất nhiều các yếu tố được xác định rõ và gây ảnh hưởng đến thực trạng và tiến trình phát triển. Ví dụ trong chăm sóc sức khỏe ban đầu, điều này có thể thực hiện trong cộng đồng nếu: - Kiến thức của người dân, quan niệm, đòi hỏi và sự ưu tiên là được xem xét. - Phương pháp đánh giá và can thiệp được lựa chọn là lôi cuốn sự tham gia của nhân dân. Phương pháp định tính có thể thực hiện được hai nội dung trên. Để phân biệt, dưới đây sự khác nhau cơ bản của nghiên cứu định tính và định lượng (bảng 1) Nghiên cứu định tính Nghiên cứu định lượng Câu hỏi thường đặt ra là “tại sao” Câu hỏi thường đặt ra là “bao nhiêu” hoặc “tần suất là bao nhiêu” Nghiên cứu sự vận động Nghiên c ứu các hành động/hoạt động Có tính chủ quan hơn Có tính khách quan hơn Không thể hiện bằng con số Đưa ra các bằng chứng bằng con số Nghiên cứu khai phá Nghiên cứu được xác định, khẳng định Tìm hiểu thái độ ứng xử, các xu hướng, các khả năng can thiệp Đo lường mức độ hoạt động, các hoạt động... Giải thích Mô tả Phương pháp định tính được đặc trưng bởi phương thức mở, cố gắng xác định “cái gì tồn tại” và “tại sao nó tồn tại” hơn là “bao nhiêu vấn đề tồn tại ở đó”. Nó giúp người dân nói lên quan niệm, chính kiến và kinh nghiệm của họ. Nghiên cứu định tính nhắm vào thực tế của sự hiểu biết được xác định bởi nhóm người trong nghiên cứu mà không áp đặt một loạt câu hỏi thiết kế sẵn (luôn được làm bởi người nghiên cứu) trên quần thể. Nghiên cứu định tính là một công cụ có ích để phát hiện niềm tin và quan niệm của người dân liên quan đến sức khỏe, phòng bệnh và chữa bệnh, sử dụng các dịch vụ y học cổ truyền... trong nghiên cứu về y học xã hội, thái độ ứng xử về y tế của cộng đồng, lĩnh vực hành vi và văn hóa xã hội của sức khỏe sinh sản có rất nhiều vấn đề mà phương pháp định tính là một trong những tiếp cận hiệu quả cao nhất có thể trả lời nhiều lý do của những vấn đề sức khỏe mà bản chất bên trong có liên quan đến các yếu tố trên. Như đã đề cập, nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng không loại trừ lẫn nhau mà là bổ sung cho nhau. Để thấy sự tương quan phát triển giữa nghiên cứu định tính và định lượng (bảng 2). Cấu trúc Bán cấu trúc Không cấu trúc Phỏng vấn - cá nhân Ví dụ phẫu thuật tử thi bằng lời Ví dụ phỏng vấn có bản hướng dẫn Ví dụ phỏng vấn sâu - nhóm Ví dụ phỏng vấn nhóm với bộ câu hỏi Ví dụ phỏng vấn nhóm có chủ điểm. Ví dụ: phỏng vấn nhóm kiểu tường thuật Quan sát Ví dụ quan sát có hướng dẫn Ví dụ quan sát có sự tham gia Ví dụ quan sát hòa nhập Nghiên cứu định tính được thực hiện khi chúng ta muốn hiểu biết rõ nguyên nhân sâu xa bên trong một tình huống hoặc vấn đề nhất định, trái với nghiên cứu định lượng là nhằm mục đích đo đạc các yếu tố đã được chọn, ví dụ như mô tả hoàn cảnh, so sánh hoàn cảnh khác nhau hoặc đánh giá ảnh hưởng của các chương trình can thiệp. Xem thêm: những cuốn sách hay về cuộc sống Kỹ thuật nghiên cứu định tính bao gồm các câu hỏi mở, phỏng vấn cấu trúc lỏng, thảo luận nhóm hay thảo luận nhóm tập trung và quan sát. Các phương pháp này cung cấp các thông tin không chỉ về những việc gì mà mọi người làm (bao nhiêu người làm việc đó và làm thường xuyên như thế nào), mà còn cho biết vì sao họ làm như vậy và các thông tin này cần thiết để lập kế hoạch thay đổi. Trong nghiên cứu sức khỏe, các phương pháp định tính được sử dụng để mô tả các lý do sâu xa, niềm tin và kiến thức liên quan đến những vấn đề sức khỏe của nhân dân hay trong chính bản thân các cán bộ y tế. Các kỹ thuật này rất thuận lợi để tìm hiểu các lý do của các hành vi con người hay là các ý kiến của mọi người về các vấn đề mà bạn quan tâm đến. Thu thập số liệu có thể bằng cách viết (ghi chép thực tế), ghi âm (phỏng vấn, thảo luận) hoặc quay video (thảo luận, vẽ bản đồ, quan sát), qua điền vào các bảng kiểm đã được chuẩn bị hoặc bộ câu hỏi (phỏng vấn, quan sát), bằng việc duy trì nhật ký, qua chụp ảnh, vẽ sơ đồ (sơ đồ cơ thể, bản đồ). Số liệu không bằng lời cần được chuyển thành số liệu bằng lời nếu chúng được phân tích. Tất cả các phương pháp này cuối cùng sẽ cho ra nhiều trang viết, chứa đựng nhiều thông tin, các thông tin này cần được phân tích trước khi có thể đưa ra các kết luận. Điều này khác với nghiên cứu định lượng, với các kết quả được trình bày thành các bảng số liệu có thể đưa vào chương trình máy tính để dễ phân tích. Khi kết quả có thể nhìn thấy được (ví dụ như các bức ảnh hoặc bản đồ) cần phải giải thích, một ý tưởng tốt là có ít nhất hai người cùng làm việc để chuyển các hình ảnh thành lời và sẽ được phân tích. Khi ghi chép ở thực địa, một điều cần lưu ý là để khoảng lề rộng để có thể ghi thêm các lời bình luận, thông tin bổ sung và mã hóa sau này. Bởi vì số liệu định tính giúp chúng ta tìm ra lý do đằng sau các con số đạt được từ nghiên cứu định lượng, điều quan trọng là phân tích chúng khi nghiên cứu vẫn còn đang tiếp tục. Sau đó khi vấn đề không mong đợi hoặc không giải thích được xuất hiện, đó là lúc cần xem xét lại số liệu thô (thông tin được ghi chép) và nếu cần thiết trở lại gặp người cung cấp thông tin để thu thập các thông tin bổ sung cần thiết.
