Có nhiều nguyên nhân gây suy dinh dưỡng cho trẻ. Nhưng dù nguyên nhân nào thì hậu quả cũng là trẻ bị thiếu năng lượng và chất dinh dưỡng làm trẻ không tăng cân, chiều cao và giảm trí thông minh. Do đó, chế độ ăn của trẻ suy dinh dưỡng có nguyên tắc chung là làm tăng năng lượng và tăng chất dinh dưỡng. Tăng dầu mỡ: Vì dầu mỡ cung cấp năng lượng gấp đôi chất bột và chất đạm. Mỗi bát bột, cháo hoặc cơm của trẻ cần có một muỗng canh dầu hoặc mỡ. Nấu đặc: Vì nếu nấu loãng, nhiều nước thì năng lượng sẽ thấp. Nhưng trẻ sẽ khó ăn do đó ta dùng men amylase (có trong bột mộng bắp) hoặc neopeptin theo chỉ định của bác sĩ nhỏ vào chén bột đặc sẽ làm bột lỏng ra và trẻ sẽ dễ ăn hơn. Tăng bữa ăn: Ngày ăn 5-6 bữa thay vì chỉ ăn 3 bữa. Cho trẻ ăn thêm bữa tối trước khi ngủ. Nên ăn thêm bữa phụ ví dụ như sau khi ăn bữa chính nếu trẻ ít hơn nửa chén thì cho trẻ uống nửa ly sữa, nửa cốc sữa chua, nửa quả chuối..., vì làm như vậy trẻ đỡ chán ăn. Tại sao lại một nửa mà không phải là một? Vì chỉ cần cho trẻ ăn thêm vừa sức của trẻ, không nên ép ăn hết khi trẻ đã chán. Vì làm thế, trẻ sẽ nôn thức ăn ra và sẽ rất "sợ ăn" dẫn tới biếng ăn sau này. Đặc biệt trẻ suy dinh dưỡng nên cho ăn thêm một bữa tối trước khi đi ngủ. Tăng cường chất dinh dưỡng: Thức ăn nên đủ chất dinh dưỡng nhưng trẻ phải ăn cả xác thực phẩm. Do đó, khi chế biến phải chú ý băm nhỏ, nấu mềm và nêm phù hợp với khẩu vị của trẻ. Trẻ thường ăn nhạt và không thích có nhiều mùi gia vị. Những thực phẩm thích hợp với trẻ nhỏ là trứng, thịt băm, cá băm, rau cũng nên xắt nhỏ. Lưu ý, không nên cho trẻ uống nước trái cây trước khi ăn hoặc coi nước trái cây là một bữa phụ vì nước trái cây rất ít năng lượng, ít chất xơ, chỉ có vitamin tan trong trong nước và có đường nên sẽ làm trẻ "ngang dạ" không muốn ăn bữa chính. Ngoài ra khi trẻ đã bị suy dinh dưỡng thì trẻ cần bổ sung một số vi chất dinh dưỡng (vitamin và muối khoáng), nên trẻ cần được các bác sĩ chuyên khoa dinh dưỡng khám và theo dõi sức khỏe để cho thuốc thích hợp. Các bà mẹ không nên tự ý mua thuốc cho con vì tuy là "thuốc bổ" nhưng nếu dùng không đúng cũng sẽ gây ra hậu quả không tốt cho sức khỏe của trẻ. Y học cổ truyền gọi bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ là bệnh cam, liên quan đến hoạt động tiêu hoá thất thường (tích trệ đồ ăn, trùng tích) nên còn gọi là cam tích. Nguyên nhân có thể do bẩm sinh nguyên khí kém; do thiếu dinh dưỡng lâu ngày, ăn uống mất điều độ, ăn quá nhiều đồ béo ngọt; hoặc do các bệnh mạn tính như tiêu chảy mạn, cảm nhiễm đường hô hấp nhiều lần. Bệnh cam tích ở trẻ chia thành 3 thời kỳ: thời kỳ khí cam, thời kỳ cam tích và thời kỳ cam khô. Ở thời kỳ đầu trọng lượng của trẻ thường giảm nhẹ hoặc không tăng cân, biếng ăn; ở thời kỳ thứ hai trẻ kém phát triển chiều cao hoặc không phát triển, người gầy, cơ bắp nhẽo, da bụng mỏng, xương sườn lộ rõ; thời kỳ thứ ba cơ thể trẻ suy yếu, sắc mặt trắng xanh hoặc hơi vàng, da, tóc khô, bụng trướng, tinh thần bứt rứt, buồn bực, chán ăn… Ở thể nặng trẻ thường kèm theo các bệnh khác như thiếu máu dạng thiếu sắt, rối loạn chức năng của hệ tuần hoàn, hô hấp, tiêu hoá, thần kinh đặc biệt là suy giảm khả năng miễn dịch, đề kháng của cơ thể, trẻ dễ mắc các bệnh khác. Để phòng bệnh cam ở trẻ, chế độ nuôi dưỡng là rất quan trọng ngay từ những ngày đầu khi trẻ ăn dặm. Xin giới thiệu một số món ăn – nước uống bổ dưỡng, chữa bệnh cam ở trẻ để các bà mẹ có thể tham khảo thực hiện. 1. Cháo ý dĩ: - Ý dĩ 50g, cháy cơm 30g, hạt sen 50g, đường 30g. - Ý dĩ xay thành bột. Cháy cơm loại vàng ngon phơi khô sao vàng xay thành bột. Hạt sen ngâm với nước chanh một đêm hôm sau vớt ra phơi khô tán bột. Tất cả cho vào nồi thêm cho nước vừa đủ, đun trên lửa nhỏ, cháo chín cho đường vào quấy đều, cháo sôi lại là được. - Cho trẻ ăn lúc còn nóng, chia 3 lần trong ngày, cần ăn từ 10 – 20 ngày. 2. Cháo thịt cóc: - Thịt cóc 5g, củ mài 20g, gạo tẻ 50g, gạo nếp 20g, muối vừa đủ. - Chọn cóc vàng, làm thịt chỉ lấy mình và đùi, rửa nhiều lần nước cho sạch, nướng vàng, tán thành bột. Củ mài sấy khô, tán thành bột. Gạo tẻ và gạo nếp xay thành bột. Cho bột củ mài, bột gạo tẻ vào nồi thêm nước vừa đủ, đun trên lửa nhỏ, cháo chín cho bột thịt cóc vào quấy đều, khi cháo sôi lại là được. Trước khi ăn thêm muối cho vừa miệng. - Ngày ăn 3 lần, cần ăn trong nhiều ngày, có thể không cần ăn liên tục mà cứ 5 ngày ăn lại nghỉ 5 ngày, sau đó tiếp tục ăn. 3. Cháo củ mài: - Củ mài 20g, gạo 50g, biển đậu 10g, lòng đỏ trứng gà 1 cái, đường trắng 20g. - Củ mài sấy khô. Gạo, biển đậu đều xay thành bột. Trứng gà luộc bóc lấy lòng đỏ, cho vào bột gạo dầm nát trộn đều. Tất cả cho vào nồi nồi thêm 200ml nước đun trên lửa nhỏ. Khi cháo chín cho đường quấy đều, cháo sôi lại là được. - Cho trẻ ăn ngày 1 lần, cần ăn liền 15 ngày. 4. Cháo ếch: - Ếch 1 con (150 – 200g), cà rốt 50g, gạo 50g, mắm muối vừa đủ. - Ếch làm thịt bỏ đầu và nội tạng, bỏ bàn chân, ướp mắm muối trong 20 phút. Cà rốt gọt vỏ, rửa sạch mài thành bột. Cho gạo và ếch vào ninh nhừ thành cháo, trước khi ăn cho cà rốt vào quấy đều, cháo sôi lại là được. - Cho trẻ ăn ngày 1 lần, cần ăn liền 5 – 10 ngày. 5. Cháo chim cút: - Chim cút 1 con (250 – 300g), gạo nếp 30g, gạo tẻ 50g, vỏ quýt khô 30g, mắm muối vừa đủ. - Chim cút làm sạch (bỏ ruột, phổi, phần đầu từ mắt trở lên, chân), ướp mắm muối trong 20 phút. Vỏ quýt tán thành bột cho vào bụng chim cút, cùng gạo tẻ, gạo nếp nước vừa đủ ninh thành cháo. - Cho trẻ ăn ngày 1 lần, cần ăn liền 5 – 10 ngày. 6. Bột chữa cam: - Gạo nếp 200g, củ mài 50g, củ súng 15g, ý dĩ 10g, sơn tra 10g, trần bì 10g. - Gạo nếp ngâm ngập nước một đêm vớt ra để ráo rồi rang trên lửa nhỏ cho vàng. Các thức khác đều sấy khô. Tất cả tán thành bột mịn. - Cho trẻ uống ngày 2 lần, mỗi lần 1 thìa cà phê đầy, thêm chút đường hoà vào nước đun sôi để nguội cho trẻ uống. Cần uống liền 1 tháng. 7. Gan gà hấp: - Gan gà 150g, phục linh 10g, bột gia vị vừa đủ. Có thể thay gan gà bằng gan lợn. - Phục linh tán thành bột. Gan gà rửa sạch thái vừa miếng ướp gia vị. Trộn bột phục linh với gan gà cho đều hấp cách thuỷ. - Khi chín cho trẻ ăn ngày 1 lần lúc đói, cần ăn liền 5 – 10 ngày 8. Cá quả hấp: - Cá quả 1 con (khoảng 250g), tỏi 2 tép vừa, bột gia vị vừa đủ. - Cá quả làm sạch bỏ ruột, khía trên mình cá 2 – 3 nhát. Tỏi giã nhỏ cùng bột ngọt, bột gia vị ướp cá, sau 20 phút đem hấp cách thuỷ, khi chín cho trẻ ăn. - Khi ăn gỡ lấy thịt cá nạc và nước, ngày ăn 1 lần, cần ăn liền 5 – 10 ngày. 9. Bài thuốc với lươn Trong y học cổ truyền, lươn được gọi với tên thuốc là hoàng thiện, thiện ngư. Lươn tính ôn, vị ngọt, có công hiệu bổ khí dưỡng huyết, làm mạnh gân cốt. Thịt lươn ngon và bổ, còn là vị thuốc tốt với người thể trạng nhiệt, người thiếu máu, gầy còm mệt mỏi; trẻ em gầy yếu, xanh xao, bụng ỏng đít beo. Thịt lươn cuốn lá lốt nướng ăn chữa tê thấp; hầm với rau dừa nước là thuốc bổ máu. Xương lươn đem phơi hoặc sấy khô giòn, rây bột mịn, uống với nước ấm chữa đau lưng, đầu lươn tính ôn bổ não. * Bài 1 - Thịt lươn 300g; đương quy, đẳng sâm, gừng tươi mỗi thứ 15g; hành tây 25g, muối ăn vừa đủ. - Lươn rửa sạch, thái sợi, đương quy và đẳng sâm cho vào túi vải, bỏ vào nồi cùng thịt lươn, đổ nước nấu trong 1 giờ, vớt bỏ túi thuốc, gia hành, gừng, muối, nấu thêm 1 giờ nữa là được. - Cho trẻ ăn thịt lươn và nước. * Bài 2 - Lươn 1 con to, kê nội kim 6g, hành, gừng, nước tương, muối, rượu vang, bột ngọt vừa đủ. - Lươn làm thịt, bỏ nội tạng rửa sạch, cắt đoạn dài 6cm; kê nội kim rửa sạch, bỏ vào bát sứ cùng thịt lươn thêm hành, gừng, rượu, muối, nước tương dùng lửa lớn chưng chín, rắc bột ngọt vào trộn đều là được. * Bài 3: Chữa mồ hôi tay chân ra nhiều: - Lươn 1 con làm sạch, luộc qua, gỡ lấy thịt; ý dĩ nhân 20g để sống, phơi khô hoặc sao vàng, giã nhỏ thành bột; gạo nếp 30g vo kỹ, để ráo nước, giã thành bột. Trộn chung 3 thứ, thêm ít muối, nấu với nước cho chín, ăn nóng. 10. Táo đỏ, đậu xanh hầm sườn heo - Sườn heo 350g, táo đỏ 50g, đậu xanh 50g, nước 1200ml, muối 5g, bột gà 5g, đường 3g, gừng 10g. - Rửa sạch sườn heo, chặt thành từng miếng nhỏ, táo đỏ rửa sạch, gừng thái lát. Bắc nồi lên bếp, cho nước, sườn, gừng, đậu xanh, táo đỏ đun sôi to lửa sau đó để lửa vừa trong 45 phút là được. 11. Mọc thịt nấm hương tươi - Bột mỳ 600 g, thịt lợn (thịt nạc vai) 300g, măng 120g , nấm (khô) 15g, muối 6 gam , đường mạch nha 35g, mỳ chính 3g, nước tương 25g, hạt tiêu 2g, dầu vừng 25g, dấm 15g. - Nấm hương, măng ngâm nước, rửa sạch, thái thành từng miếng hạt lựu; thịt lợn rửa sạch xay nhỏ. Cho thịt heo vào trong bát, cho thêm muối, bột ngọt, xì dầu, trộn đều cho thêm nước, đánh nhuyễn, thêm nấm, măng, dầu mè, hạt tiêu bột trộn đều. Thêm bột và dấm đánh đều, rồi viên thành từng viên nhỏ. Đun nước sôi rồi thả từng miếng mọc vào, khi sôi trở lại là có thể dùng được. 12. Cháo kê nấm hương - Kê 50g, nấm hương (tươi) 50g - Trước tiên cho kê vào nấu cháo, khi tương đối nhừ thì cho tiếp nấm hương vào nấu cùng. 13. Bò hầm lục vị: - Thịt bò bắp 2.500 g, vỏ quýt khô 6g, thảo quả 10g, sa nhân 6g, riềng 6 g hạt tiêu 15g, gừng 50g, hành lá 50 g , muối 75g. - Thịt bò lọc bỏ hết màng, gân, rửa sạch chần qua nước đun sôi, vớt ra để ráo nước thái thành miếng to. Lấy hạt tiêu, vỏ quýt, thảo quả, sa nhân,riềng nghiền thành thành bột, sau đó lấy nước gừng, hành tây trộn với bột cho thêm 75 g muối thành hỗn hợp bột. Lấy thịt bò trộn đều vào hỗn hợp bột trên, ướp kín khoảng 2 ngày, dùng nước rửa sạch, để ráo, cho vào lò nướng chín. 14. Cháo thịt bò băm nhỏ lòng đỏ trứng: - Thịt bò 100g, gạo 100g, lòng đỏ trứng 30g, hành tây 10 g, vừng trắng 5g, xì dầu 10g, muối 3g. - Vo sạch gạo để ráo trong khoảng nửa giờ; thịt bò rửa sạch băm nhỏ; hành tây rửa sạch, thái nhỏ. Cho vào nồi lượng dầu thích hợp, cho thịt và hành vào xào thơm, cho thêm chút xì dầu vào đảo đều. Sau đó, thêm gạo và nước vào đun sôi, sau đó vặn nhỏ lửa đun tiếp khoảng 40 phút. Cho muối vào rồi múc ra, cho thêm lòng đỏ trứng vào đánh đều. Cuối cùng cho thêm vừng vào là có thể ăn được
