Toàn quốc: Các Bước Cơ Bản Trong Quy Trình Làm Tranh Sơn Mài

Tranh sơn mài là một trong những dòng tranh truyền thống đặc sắc của Việt Nam, đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và kỹ thuật cao. Để tạo nên một bức tranh sơn mài hoàn chỉnh, nghệ nhân của artnam phải trải qua nhiều công đoạn phức tạp, từ chuẩn bị nguyên liệu đến đánh bóng sản phẩm cuối cùng. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết từng bước trong quy trình làm tranh sơn mài, giúp bạn hiểu rõ hơn về tinh hoa của nghệ thuật này.
1. Chuẩn bị phôi gỗ
Tranh sơn mài thường được vẽ trên nền gỗ hoặc vóc. Nghệ nhân chọn loại gỗ chắc, ít cong vênh, sau đó cưa, bào và mài phẳng bề mặt. Tiếp đến, bề mặt được quét một lớp sơn lót để giúp sơn bám chắc hơn.
2. Tạo vóc (lớp nền)
Vóc là lớp nền quan trọng để tranh bền đẹp. Quá trình tạo vóc gồm:

• Pha sơn ta với bột đất hoặc bột than để tạo hỗn hợp.
• Trét lên bề mặt gỗ nhiều lớp, mỗi lớp phải đợi khô rồi mới trét lớp tiếp theo.
• Mài phẳng sau mỗi lớp để tạo độ mịn, giúp bức tranh không bị rạn nứt.

​

3. Phác thảo tranh
Khi nền vóc đã hoàn thiện, nghệ nhân dùng bút chì hoặc phấn để phác thảo hình ảnh. Đây là bước quan trọng để định hình bố cục, tỷ lệ và chi tiết của bức tranh.

4. Tô sơn và dát vàng/bạc

• Tô màu: Nghệ nhân sử dụng sơn ta kết hợp với các sắc tố tự nhiên (đỏ son, đen than, vàng nghệ...) để tô màu theo phác thảo.
• Dát vàng/bạc: Một số tranh được dát vàng lá hoặc bạc để tạo điểm nhấn lấp lánh, sang trọng.

5. Phủ nhiều lớp sơn
Để tranh có độ sâu và bền màu, người thợ phủ nhiều lớp sơn trong suốt chồng lên nhau. Mỗi lớp phải được hong khô trong môi trường tối và ẩm để sơn không bị nứt.

6. Kỹ thuật cẩn ốc, cẩn trứng
Một số tranh sơn mài cao cấp sử dụng kỹ thuật cẩn ốc xà cừ hoặc cẩn trứng:

• Cẩn ốc: Cắt vỏ trai, ốc thành họa tiết, gắn lên tranh.
• Cẩn trứng: Đập nhỏ vỏ trứng gà, xếp tạo hoa văn độc đáo.

7. Mài tranh (mài thô)
Khi đã phủ đủ lớp sơn, nghệ nhân dùng đá mài hoặc giấy ráp mịn để mài bề mặt tranh. Mài kỹ giúp lộ ra các lớp màu bên dưới, tạo hiệu ứng chiều sâu đặc trưng.
8. Mài bóng
Bước này sử dụng bột than, lá tre hoặc bột gạch để đánh bóng. Quá trình mài bóng đòi hỏi sự kiên nhẫn, vì phải mài đến khi bề mặt tranh trở nên phẳng, nhẵn, ánh lên độ bóng gương.
9. Hoàn thiện chi tiết
Nghệ nhân kiểm tra lại toàn bộ bức tranh, chỉnh sửa những chi tiết chưa hoàn hảo, bổ sung màu hoặc lớp sơn nếu cần.
10. Phủ lớp bảo vệ
Cuối cùng, tranh được phủ một lớp sơn bảo vệ mỏng để giữ màu sắc lâu bền, tránh ẩm mốc và trầy xước trong quá trình trưng bày.

​

Vì sao tranh sơn mài được yêu thích?

• Giá trị nghệ thuật: Mỗi bức tranh là một tác phẩm độc bản, thể hiện tay nghề tinh xảo.
• Độ bền cao: Sơn mài có thể giữ màu sắc và độ bóng hàng chục năm nếu bảo quản đúng cách.
• Vẻ đẹp truyền thống: Tranh sơn mài là biểu tượng văn hóa, gắn liền với lịch sử và tinh thần dân tộc Việt.

Lưu ý khi bảo quản tranh sơn mài
Để tranh luôn bền đẹp, bạn nên:

• Tránh để tranh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng gắt.
• Giữ tranh trong môi trường khô ráo, độ ẩm ổn định.
• Lau nhẹ bằng khăn mềm, không dùng hóa chất tẩy rửa.

Tranh sơn mài không chỉ là nghệ thuật trang trí mà còn là kết tinh của văn hóa và tinh thần Việt Nam. Hiểu rõ quy trình làm tranh sơn mài giúp chúng ta trân trọng hơn công sức của nghệ nhân và giá trị của từng tác phẩm.